Tyberiusz i jego złoty aureus

Tyberiusz Klaudiusz Neron był drugim cesarzem rzymskim z dynastii julijsko-klaudyjskiej, która panowała w latach 27 p.n.e. – 68 n.e. Zasłynął jako świetny wódz, jednak pamięć o jego zwycięstwach niewątpliwie przyćmiły opowieści o dekadenckich fanaberiach starego monarchy na wyspie Capri. Gdy Tyberiusz oddawał się uciechom, we wschodniej prowincji cesarstwa – Palestynie miały miejsce wypadki, które na zawsze zmieniły bieg historii. Tam swoje nauki głosił i został ukrzyżowany Jezus Chrystus.

Znakomity dowódca w typie samotnika

Urodził się w 42 roku p.n.e. jako syn Tyberiusza Klaudiusza Nerona i Liwii Druzylli. W 39 r. p.n.e jego matka rozwiodła się z jego biologicznym ojcem i poślubiła Oktawiana (później pierwszego cesarza), który adoptował pasierba. W związku z tym zyskał on prawa do tronu.  

Wstąpił na tron w 14 r. n.e. już jako mężczyzna dojrzały. Liczył wówczas pięćdziesiąt pięć lat. Uchodził za człowieka wyniosłego i nieprzystępnego. Zapamiętano go jako mrocznego i ponurego samotnika, choć potrafił znakomicie przemawiać w senacie, dzięki starannemu wykształceniu oraz zainteresowaniu literaturą. Czas spędzony u boku cesarza-ojczyma wykorzystał przede wszystkim dla zdobycia doświadczenia politycznego i wojskowego.

Kariera przyszłego cesarza rozpoczęła się dość wcześnie, ponieważ został kwestorem (sędzia śledczy i oskarżyciel publiczny) w wieku 17 lat. Został konsulem w 13 roku p.n.e. W czasach republiki konsulowie posiadali niemal nieograniczoną władzę cywilną, wojskową i religijną, która stopniowo słabła wskutek tworzenia urzędów przejmujących ich kompetencje. W czasach cesarstwa konsul był już wyłącznie funkcją honorową.

Tyberiusz zapisał się w historii jako jeden z największych rzymskich dowódców. Jego podboje Panonii (obecnie tereny zachodnich Węgier, wschodniej Austrii, północnej Chorwacji), Dalmacji (dziś Chorwacja, Bośnia i Hercegowina, Czarnogóra, Kosowo), Recji (wschodnia Szwajcaria, Lichtenstein, zachodnia Austria) oraz części Germanii położyły podwaliny pod północną granicę państwa.

Tyberiusz i jego zwycięstwo na wazie ze zbiorów Muzeum Luwr.
Srebrne naczynie z I w. n.e. ze sceną triumfu Tyberiusza, fragment skarbu z Boscoreale, zbiory Luwru, źródło: Wikipedia

Zięć cesarza pragnął zostać retorem

Relacje cesarza Oktawiana z Tyberiuszem nie zawsze układały się poprawnie, choć uwzględniał go w swych planach dynastycznych i doprowadził nawet do jego małżeństwa ze swą córką Julią. W 12 r. p.n.e. Oktawian zmusił Tyberiusza, aby rozwiódł się ze swą żoną Wipsanią Agrypiną, z którą wiódł szczęśliwe życie i poślubił córkę cesarską (wdowę po Marku Agryppie z piątką dzieci). Małżeństwo Tyberiusza i Julii nie było udane, a ich jedyny syn zmarł w niemowlęctwie.

W 6 r. p.n.e. Tyberiusz otrzymał władzę trybuna ludowego, a więc w praktyce stawał się niemal współrządcą cesarstwa. Dodatkowo Oktawian nosił się z zamiarem powierzenia mu nadzoru nad wschodnimi prowincjami. Wydarzyła się jednak rzecz niespodziewana. Tyberiusz postanowił ze wszystkiego zrezygnować i poświęcić się studiowaniu retoryki.

Dopatrywano się dwóch powodów takiego postępowania. Po pierwsze Tyberiusz chciał odejść u szczytu powodzenia i uniknąć rywalizacji z naturalnymi wnukami Oktawiana – Gajuszem i Lucjuszem, których cesarz coraz bardziej faworyzował. Drugim powodem było skandaliczne zachowanie Julii. Tyberiusz obawiał się powiedzieć cesarzowi, że jego córka jest niewierną żoną, wolał udać się na wygnanie i cierpieć w milczeniu. Oktawian nie chciał słyszeć o wyjeździe Tyberiusza. Zgodził się dopiero gdy ten rozpoczął głodówkę i pozwolił, aby osiadł na Rodos. Przebywał tam kilka lat.

Na wygnanie na niemal bezludną wyspę Pandaterię (dziś Ventotene w regionie Lacjum) skazano także Julię, gdy jej ojciec dowiedział się o rozwiązłości córki. W międzyczasie zmarli dwaj wnukowie-spadkobiercy Oktawiana. W 4 r. p.n.e cesarz przyjął formalnie Tyberiusza do swego rodu. Od tamtego momentu jego nazwisko brzmiało Tyberiusz Juliusz Cezar. Po śmierci Oktawiana w 14 r. n.e. jego pasierb stał się głównym spadkobiercą zarówno władzy jak i prywatnego majątku zmarłego.

Tyberiusz. Popiersie
Popiersie Tyberiusza, zbiory Muzeum Archeologicznego w Palermo; źródło: Wikipedia

Tyberiuszskromny i oszczędny

W początkowym okresie panowania Tyberiusz starał się dawać przykłady swej skromności i oddania sprawom państwa. Przede wszystkim unikał tytułu imperatora. Nie zgodził się na określanie go jako ojca ojczyzny. Odrzucił również propozycję pochlebców, aby nazwę miesiąca „september” przemianować na „tiberius”.

Dbał też o dobre relacje z senatem. Tolerował jego decyzje, nawet gdy były sprzeczne z wolą cesarską. Postępował rozsądnie w stosunku do prostych obywateli i nie pozwalał na nakładanie nadmiernych podatków. Ograniczył wydatki na igrzyska, co nie spodobało się mieszkańcom stolicy. Nie znosił nadmiernego luksusu.

Tyberiusz silną ręką pilnował porządku w stolicy i w prowincjach. Śladem tego są zachowane do dziś rzymskie ruiny Castra Praetoria, ogromne koszary pretorianów wzniesione z polecenia cesarskiego. Stanowiły główną kwaterę żołnierzy rozproszonych wcześniej po całym Rzymie.

Tyberiusz
Jean Paul Laurens, „Śmierć Tyberiusza”, 1864; Georges Labit Museum w Tuluzie; źródło: Wikipedia

Dekadenckie uciechy starego imperatora

Ostatnią dekadę życia Tyberiusz spędził na wyspie Capri. Odsunął się od spraw publicznych. Powodem wyjazdu były prawdopodobnie złe relacje z matką oraz przedwczesna śmierć osób z bliskiej rodziny cesarza. Realną władzę w Rzymie zaczął sprawować wszechwładny dowódca pretorianów Sejan.

Cesarz uwolniony od brzemienia władzy oddawał się na Capri wszelkim erotycznym przyjemnościom. Miał sprowadzać do swej willi dzieła sztuki o tematyce erotycznej oraz urodziwe dziewczęta i chłopców, którzy zaspokajali jego żądze.

Gdy jednak dotarły do Tyberiusza informacje o okrucieństwie Sejana wobec politycznych przeciwników polecił go zgładzić. Sam zmarł w 37 r. n.e. Okoliczności śmierci cesarza nie były do końca jasne. Opowiadano w Rzymie jakoby jego następca Kaligula, wraz ze swym zaufanym dowódcą pretorianów Makronem, przydusili go poduszkami, aby szybciej oddał ducha. Prochy Tyberiusza złożono rzymskim w Mauzoleum Augusta, które po pracach konserwatorskich udostępniono publiczności w 2021 r.

Cesarz znany z kart Biblii

Tyberiusz zapisał się nie tylko na kartach historii. Informacje o nim zawarte są także w Biblii. To w czasach jego rządów działał i poniósł śmierć krzyżową Jezus Chrystus. Działo się to gdy namiestnikiem Judei był Poncjusz Piłat. Jak relacjonuje ewangelista św. Łukasz w piętnastym roku panowania cesarza Tyberiusza rozpoczął swą działalność Jan Chrzciciel. Wspomnienie o władcy przywołuje także Tyberiada, miasto nad Jeziorem Galilejskim nazwane tak na jego cześć.

O rzymskim numizmacie z czasów Tyberiusza wspomina w swej ewangelii św. Marek (Mk 12: 13-17). Uważa się, że monetą, która podano Jezusowi pytając czy należy płacić podatki cezarowi był srebrny denar z wizerunkiem władcy i jego matki Liwii Druzylli. Zbawiciel pokazał denara zebranym i zapytał czyj to wizerunek. Gdy padła odpowiedź, że cezara rzekł: „Oddajcie więc cezarowi to, co należy do cezara, a Bogu to, co należy do Boga”.

Aureusy, denary, sestercje

Podobne przedstawienia jak na opisanym powyżej denarze występowały także na złotych aureusach. Monety te wybijano zazwyczaj w kruszcu próby 980/1000. Ich waga, na przestrzeni lat, oscylował pomiędzy ok. 7,80 a 6.60 g.

Aureusy produkowano m.in. w Lugdunum czyli dzisiejszym Lyon we Francji. Miasto założono w 43 r. p.n.e. Było stolicą rzymskiej prowincji Gallia Lugdunensis. Około. 15 r. p.n.e., za panowania Oktawiana, uruchomiono tam mennicę, która zastąpiła mennicę funkcjonującą w Hiszpanii. Wybór miejsca był podyktowany dogodnym położeniem między hiszpańskimi kopalniami srebra i złota a ośrodkami, w których stacjonowały legiony nad Renem i Dunajem, strzegące bezpieczeństwa północnych granic imperium.

Tyberiusz i jego złoty aureus.
Złoty aureus z mennicy w Lyonie, po 16 r. n.e.; na awersie głowa Tyberiusza, na rewersie matka cesarza Liwia Druzylla jako personifikacja pokoju (Pax); źródło: Wikipedia

Awers aureusa zdobiła głowa Tyberiusza w wieńcu laurowym, zwrócona w prawo. W otoku napis: TI CAESAR DIVI AVG F AVGVSTVS (Tyberiusz, syn boskiego cesarza Oktawiana Augusta, cesarz).

Na rewersie widniała siedząca postać kobiety – matka cesarza Liwia Druzylla jako personifikacja pokoju (Pax), zwrócona w prawo, trzymająca berło i gałązkę. W otoku napis: PONTIF MAXIM (najwyższy kapłan).

W I i II w. rzymski system monetarny składał się z monet złotych (aureusów), srebrnych (denarów), mosiężnych (sestercji, dupondiusów) oraz miedzianych (asów, semisów, kwadransów). Jeden aureus równał się 25 denarom = 100 sesterciom = 200 dupondiusom = 400 asom = 800 semisom = 1600 kwadransom.

Przeczytaj również:

Cesarz Kommodus (161-192 n.e.) należał bezsprzecznie do grona niesławnych władców imperium i uznany został za jednego z największych okrutników na tronie. Syn wielkiego Marka Aureliusza okazał się tym, którego panowanie zakończyło złoty okres pokoju w dziejach Rzymu. Zrealizowany z ogromnym rozmachem film „Gladiator” Ridley’a Scotta z 2000 r., stanowiący luźną interpretację historycznych wydarzeń utrwalił złą sławę cesarza (w tej roli Joaquin Phoenix). Więcej w artykule

Karakalla słynął przed wszystkim z okrucieństwa i upodobania do walk gladiatorów. W swej manii wielkości uważał się za drugiego Aleksandra Wielkiego, którego wielbił i któremu stawiał pomniki. Wykorzystywał różne sposoby, aby gromadzić bogactwa i w tym celu przeprowadził reformę monetarną. Zwykł mawiać, że tylko on powinien mieć pieniądze, aby płacić żołnierzom. W ramach politycznych czystek kazał zamordować ok. 20 tysięcy osób. Więcej w artykule

Rzymska tradycja zaliczyła go do grona „dobrych cesarzy”. Miłośnicy słowa pisanego do dziś delektują się jego „Rozmyślaniami”. Pasjonaci wędrówek po Rzymie bez trudu znajdą jego podobiznę na Kapitolu. Jeździec z wyciągniętą dłonią na trwałe wpisał się w krajobraz wiecznego miasta. To Marek Aureliusz cesarz – filozof urodzony w 121 r. Więcej na blogu Kroniki Numizmatyczne

1 KOMENTARZ

  1. […] Tyberiusz Klaudiusz Neron był drugim cesarzem rzymskim z dynastii julijsko-klaudyjskiej, która panowała w latach 27 p.n.e. – 68 n.e. Zasłynął jako świetny wódz, jednak pamięć o jego zwycięstwach niewątpliwie przyćmiły opowieści o dekadenckich fanaberiach starego monarchy na wyspie Capri. Więcej na naszym blogu […]

Możliwość dodawania komentarzy nie jest dostępna.