Meduza, jedna z najszpetniejszych kobiet w greckiej mitologii, odpychała nie tylko swym wyglądem, ale budziła także wielki strach. Na jej głowie zamiast włosów wiły się węże, a każdy kto spojrzał w jej oczy zamieniał się w kamień. Uważano ją jednak za skuteczną obronę przed złem i umieszczano na tarczach żołnierzy, zbrojach i monetach, aby chroniła ich posiadaczy.
Meduza – ofiara Ateny
Gorgony były mitologicznymi stworzeniami o przerażającym wyglądzie. Najczęściej termin ten odnosił się do trzech sióstr: Steno, Euriale i Meduzy, zrodzonych przez bóstwa morskie Forkosa i Keto. Najbardziej znana była Meduza o śmiertelnie niebezpiecznym wzroku. Niegdyś piękna dziewczyna, została zamieniona przez Atenę w potwora o wężowych włosach. Była to zemsta bogini za gwałt, jakiego Posejdon dopuścił się na Meduzie w świątyni Ateny. W przeciwieństwie do swych sióstr Meduza była śmiertelna.
Zginęła z ręki Perseusza. Bohater odnalazł Gorgony nad brzegiem oceanu. Bał się wzroku Meduzy i dla bezpieczeństwa stanął tyłem do potwora. Jego odbicie widział tylko w miedzianej tarczy. Wedle innej wersji tarczę trzymała wówczas bogini Atena. Perseusz odciął Meduzie głowę, schował jo do torby i uciekł. Dwie siostry przebudziły się i rzuciły w pogoń za Perseuszem, jednak stał się on dla nich niewidzialny za sprawą magicznego hełmu. Z szyi Meduzy wyskoczył skrzydlaty koń Pegaz i gigantyczny Chryzaor, jej dzieci spłodzone przez Posejdona. Perseusz oddał głowę Atenie, która umieściła ją pośrodku swej tarczy.
Gorgony według starożytnych
Gorgony pojawiały się w wierzeniach, literaturze i sztuce od najdawniejszych czasów. Wspominał o nich Homer, rzeźbiarze tworzyli posągi i płaskorzeźby z ich wizerunkami. Jedno z najstarszych przedstawień Gorgony, z ok. 600 – 580 r. p.n.e. znajduje się w Muzeum Archeologicznym na Korfu i pochodzi z frontonu tamtejszej świątyni Artemidy. W 1993 r. odnaleziono w Parikia, na wyspie Paros, rzeźbę Gorgony datowaną na VI w. p.n.e., przechowywaną obecnie w tamtejszym muzeum.
Gorgony przedstawiano niekiedy ze złotymi skrzydłami, miedzianymi pazurami i kłami dzika, pokryte skórą węża. Wedle starych przekazów najstarsze wyrocznie były chronione przez węże i z tymi świątyniami często kojarzono wizerunek Gorgony. W starożytnej Grecji wizerunki tych stworzeń (kamienne głowy, mozaiki, rysunki czy reliefy z wężami na głowie i językiem pomiędzy zębami) umieszczono na budynkach, drzwiach, ścianach, podłogach, nagrobkach, ceramice, meblach i monetach w nadziei na odparcie zła. Pod tym względem Gorgony przypominały niewątpliwie groteskowe twarze, zdobiące tarcze chińskich żołnierzy, a chroniące przed złym okiem.
Meduza w służbie propagandy
Atena nie była jedyną postacią w mitologii i historii, która nosiła lub eksponowała wizerunek Meduzy jako totemu ochronnego przed wrogami i złem. Meduza pojawiała się również na tarczach i napierśnikach żołnierzy, w tym samego Aleksandra Wielkiego. Wierząc w moc wężowej głowy chętnie umieszczano ją na monetach w celach propagandowych. Przekaz był jasny. Lepiej nie wszczynać konfliktów czy wojen z państwem-miastem, które taką monetę wybiło. Meduza odstraszała wyglądem i niosła silny podtekst psychoseksualny. Stanowiła symbol gwałtu i ostrzeżenie przed poniżeniem, które spotka wrogów.
Tetradrachmy Aleksanda Wielkiego – przeczytaj artykuł na naszym blogu
Wizerunki na monetach
Z czasów greckich i rzymskich zachowało się kilkadziesiąt typów monet z Meduzą. Najczęściej przedstawiano jej głowę skierowaną do przodu, z wężami zamiast włosów lub wężową koroną. Miała kły i wysuwała język spomiędzy kłów. Jej twarz demonstrowała wrogość, czasem histerię lub szyderczy śmiech. Meduzę umieszczano znacznie częściej na awersach monet niż na rewersach. Numizmaty ozdobione jej wizerunkiem wybijano ze złota, srebra, brązu i elektrum (stop złota i srebra). Różniły się wielkością i ciężarem, od bardzo małych (hemitartemorion, czyli 1/8 obola) aż po egzemplarze ważące ok stu gramów.
Monety z Meduzą wybijano pomiędzy V w p.n.e. a III w. n.e. w wielu mennicach świata grecko-rzymskiego, dla przykładu w: Populonii (starożytne misto Etrusków w Toskanii), Motya (Sycylia), Syrakuzach (Sycylia), Kamarinie (Sycylia), Himerze (Sycylia), Selinunt (Sycylia), Olbii (nad południowym Bohem na Ukrainie), Apollonia Pontika (Sozopol w Bułgarii), Maroneia (region Wschodnia Macedonia i Tracja w Grecji), Neapolis (w pobliżu miasta Kawala w północno-wschodniej Grecji), Amphipolis (region Macedonia w Grecji), Atenach, Koroneii (region Beocja w Grecji środkowej), Koryncie, Seriphos (wyspa w archipelagu Cyklady), Mitylenie (na wyspie Lesbos), Kyzikos (starożytna kraina Myzja, na azjatyckim wybrzeżu Morza Marmara, obecnie w Turcji), Parion (w Myzji, obecnie w Turcji), Efezie (w starożytnej Ionii, obecnie w Turcji), Selge (w starożytnej Pizydii, na południu półwyspu Azja Mniejsza, obecnie w Turcji), Mallus (w rzymskiej prowincji Cilicia, na południu obecnej Turcji).
Hemidrachma z meduzą i bykiem
Częstym motywem towarzyszącym Meduzie na numizmatach był byk o bardzo bogatej symbolice. Oznaczał zarówno ogień, siłę opiekuńczą, ofiarę, cierpliwość, jak i siły żywotne: płodność, energię i dzikość. Był męskim symbolem słońca, jego rogi stanowiły łuk strzelający promieniami słonecznymi. W starożytności stada bydła oznaczały również bogactwo. Od łacińskiego słowa „pecus” (bydło) pochodziło określenie „pecunia” znaczące tyle co majątek lub pieniądze.
Prezentowana moneta została wybita w IV w. p.n.e. Wykonano ją ze srebra, jej średnica wynosi ok. 14 mm, a waga ok. 2,3 grama. Awers przedstawia głowę Meduzy z wysuniętym językiem. Na rewersie widnieje stojący byk z głową zwróconą w prawo; powyżej i poniżej zwierzęcia litery alfabetu oznaczające emitenta.
Hemidrachma była monetą starożytnej Grecji o wartości ½ drachmy lub 3 oboli. Należała do systemu pieniężnego, w którym obowiązywały podstawowe jednostki monetarne: statery, drachmy, obole.
Standardy monetarne
Waga numizmatów, zależnie od miejsca produkcji, nieco różniła się między sobą. Różne miasta-państwa wykorzystywały wiele standardów monetarnych do produkcji monet.Standardy te zwyczajowo określano na podstawie najbardziej znanego miasta-emitenta lub regionu, w którym były najbardziej powszechne. Każdy standard opierał się na jednej jednostce: staterze lub drachmie. Wszystkie inne nominały w systemie były wielokrotnościami lub frakcjami tych podstawowych jednostek. Przykładowe standardy starożytnego systemu menniczego greckiego to: standard attycki (oparty na drachmie ateńskiej 4,3 grama), standard koryncki (oparty na staterze o wadze 8,6 gr, który dzielił się na trzy drachmy) oraz egiński (opary na staterze lub didrachmie 12,2 gr – dzielonej na dwie drachmy lub dwanaście oboli). W praktyce poszczególne monety odbiegały od wagi idealnej ze względu na brak precyzji podczas produkcji i utratę wagi na skutek zużycia.
