Zakon Kawalerów Maltańskich i jego monety

Jest rzeczą niezwykłą, że powstały jeszcze przed wyprawami krzyżowymi Suwerenny Rycerski Zakon Kawalerów Maltańskich, znany pierwotnie jako Zakon Świętego Jana, wciąż istnieje, chociaż od momentu jego powołania minęło prawie tysiąc lat.

Zakon Kawalerów Maltańskich w Ziemi Świętej

W 1070 r. przy szpitalu św. Jana Chrzciciela w Jerozolimie kupcy z włoskiego miasta Amfala założyli nieformalne bractwo. Chcieli nieść pomoc chorym i potrzebującym pielgrzymom. Pierwszym przywódcą gromadzenia był Gérard Tonque, który jest dziś uznawany za błogosławionego przez Kościół rzymskokatolicki.

Kiedy w 1097 r. krzyżowcy zdobyli Jerozolimę, bractwo uzyskało liczne przywileje i zaczęło przekształcać się w formalizowany zakon. Papież Paschalis II zatwierdził regułę zgromadzenia bullą z 15 lutego 1113 r. Z biegiem lat zakon rozszerzył swoją działalność o zapewnianie zbrojnej eskorty pielgrzymom odwiedzjącym Ziemię Świętą, by w końcu stać się znaczącą siłą militarną. Szpitalnicy wielokrotnie powstrzymywali przeważające siły muzułmańskie. Nie porzucili jednak nigdy swojego pierwotnego celu – pomoc chorym i potrzebującym.

Bracia pochodzili ze wszystkich głównych krajów Europy. Służyli jako żołnierze, pielęgniarze lub duchowni. Wywodzili się ze szlachty i arystokracji. Musieli wykazać się nieskazitelnym charakterem, dobrym zdrowiem i brakiem długów. Zwierzchnikiem zakonu był Wielki Mistrz.

Mennicze przywileje suwerena i rycerze Maltańscy pod wodzą Heliona de Villeneuve

Rycerze św. Jana zostali wyparci z Jerozolimy w 1291 roku i przenieśli się na Rodos pod opiekę papieża Klemensa V i francuskiego króla Filipa IV. Zakon Kawalerów Maltańskich stał się suwerennym władcą greckiej wyspy w 1310 roku. Uzyskał dzięki temu prawo bicia własnych monet.

Pierwsze emisje były wzorowane na francuskim grossus denarius Turnosus (pl. gruby denar z Tours). Był to standardowy typ srebrnej monety w wielu europejskich krajach. W zależności od miejsca pochodzenia, miał różną zawartość srebra. Nazwy grosso używano powszechnie jako określenia grubej srebrnej monety, w odróżnieniu od monet cienkich np. denarów.

Wielki mistrz Helion de Villeneuve w połowie XIV wieku nakazał wzorować srebrny pieniądz zakonu na pochodzącej z Neapolu monecie typu gigliato (pl. lilia) z czystego srebra . Jej nazwa wywodzi się od przedstawionych na rewersie lilii oplecionych wokół krzyża.

Gigliato jako oficjalna moneta

Zarówno na awersie grosso, jak i gigliato widzimy Wielkiego Mistrza klęczącego przed podwójnym krzyżem patriarchalnym. Na znak pokory miał on gołe stopy. Na jego ramieniu odnajdziemy krzyż cnót rycerskich. Cztery ramiona krzyża reprezentują główne wartości członka zakonu: wierność, honor, wstrzemięźliwość i przezorność. Projekt był kopiowany z niewielkimi zmianami przez cały okres obecności zakonu na wyspie (1305-1523). Rewers grosso zdobił prosty krzyż, na gigliato znajduje się wspomniany powyżej krzyż ozdobiony liliami.

Ucieczka z Rodos kawalerów Maltańskich

Złota moneta zakonu była natomiast wzorowana na weneckim zecchino (pl. cekin), jej wizerunek pozostał zasadniczo niezmieniony przez około 300 lat. Na awersie monety widnieje zwyczajowo postać świętego Marka (patrona Wenecji) trzymającego ewangelię i sztandar, które przekazuje klęczącemu przed nim Wielkiemu Mistrzowi Zakonu. Awers cekina zdobi postać Chrystusa stojącego w mandorli (aureoli w kształcie migdała), otoczonego dziewięcioma gwiazdami.

Lata obecności Rycerzy Maltańskich na wyspie to okres jej gospodarczej prosperity. Zakon Świętego Jana zapewniał bezpieczeństwo kupcom, broniąc szklaków handlowych przed piratami.

Po 200 latach rządów Zakonu Świętego Jana na Rodos osmański sułtan Sulejman Wspaniały przybył do brzegów wyspy z flotą przewożącą siły inwazyjne szacowane na 100 000 osób. Nie mogąc odeprzeć tej ogromnej armii, Rycerze Maltańscy uciekli z Rodos na Maltę w 1523 r.

Pobyt w nowym miejscu łączy się z kolejnymi wielkimi osiągnięciami Zakonu oraz licznymi numizmatycznymi ciekawostkami, które zasługują na odrębny artykuł. Wkrótce pojawi się na naszym blogu.

Przeczytaj również

Srebrny denar krzyżowców z Antiochii niezbyt często gości w zbiorach polskich kolekcjonerów. Warto jednak zwrócić uwagę na ten numizmat. Po raz pierwszy w historii mennictwa przedstawiono na nim postać rycerza w średniowiecznej zbroi. Więcej w artykule

Pierwsza polska złota moneta – floren Władysława Łokietka. Piszemy o nim na blogu Kroniki Numizmatyczne