W roku 1930 mennica węgierska wybiła pamiątkową srebrną monetę dla uczczenia dziesięcioletnich rządów regenta Węgier. Miklós Horthy został przedstawiony w mundurze wiceadmiralskim z insygniami Zakonu Maltańskiego. Zaprojektowany przez Lajosa Berána numizmat cieszy się dużą popularnością wśród kolekcjonerów.
Miklós Horthy – adiutant cesarza i bohater I wojny
Miklós Horthy de Nagybánya urodził się w 1868 r., w protestanckiej rodzinie szlacheckiej pochodzącej z Transylwanii, w Kenderes (posiadłość rodziny niedaleko Szolnok). Był piątym z dziewięciorga dzieci Istvána Horthy’ego (1830-1904) i jego żony Pauli Halassy de Dévaványa (1839-1895). Początkowo nauki pobierał w Kolegium Kościoła Reformowanego w Debreczynie, a następnie w Sopron, w szkole języka niemieckiego.
W 1882 wstąpił do Akademii Marynarki Wojennej w Fiume (dziś Rijeka w Chorwacji). Ukończył studia w 1886, a następnie służył jako oficer marynarki austro-węgierskiej. W 1901 poślubił Magdolnę Purgly de Jószás (1881-1959). Zamieszkali w Pula (obecnie Chorwacja), głównej bazie morskiej monarchii austro-węgierskiej. Tam urodziło czworo ich dzieci, dwie córki i dwóch synów.
Horthy odbył wiele dalekomorskich podróży i służył jako dyplomata austro-węgierski w Stambule. Od 1911 do 1914 był adiutantem cesarza Franciszka Józefa, którego darzył wielkim podziwem. W 1914 dowodził pancernikiem SMS Habsburg. W 1917 roku, dowodząc krążownikiem SMS Novara, został ciężko ranny w bitwie morskiej pod Otranto. Za waleczność został później odznaczony najwyższym odznaczeniem wojskowym austro-węgierskim – Orderem Marii Teresy. W 1918 mianowano go wiceadmirałem i głównodowodzącym marynarki wojennej Austro-Węgier.
Regent Królestwa Węgier
Po rozpadzie monarchii objął tekę ministra obrony w antykomunistycznym rządzie utworzonym w Szegedzie i został naczelnym dowódcą armii węgierskiej. W 1920 wybrano go węgierskim regentem.
Królestwo Węgier, pod rządami Horthy’ego istniało od 1920 do 1946 r. Nominalnie stanowiło reprezentację monarchii. W rzeczywistości nie było monarchy, a próby powrotu do władzy ostatniego węgierskiego króla i jednocześnie austriackiego cesarza – Karola I zostały udaremnione. Węgry czasów regencji charakteryzował konserwatyzm, postawa nacjonalistyczna i antykomunistyczna.
Domagano się rewizji traktatu z Trianon z 1920 r., który znacząco uszczuplił obszar kraju. Na mocy jego postanowień Siedmiogród przypadł Rumunii, Słowacja weszła w skład Czechosłowacji, Chorwację, Bośnie i Hercegowinę przyłączono do Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców. Pomniejsze obszary znalazły się we władaniu Austrii i Polski. Generalnie kraj stracił 70 % dawnego obszaru i dwie trzecie ludności. Traktat przewidywał ponadto zakaz powszechnej służby wojskowej, posiadania lotnictwa, rozwoju przemysłu zbrojeniowego. Węgry zostały zobligowane do wypłacania reparacji wojennych. Kwestia strat terytorialnych niewątpliwie stanowiła jeden z kluczowych elementów polityki zagranicznej Węgier okresu międzywojennego i doprowadziła do sojuszu z Niemcami.
Sprzeciw wobec Hitlera
W 1939 r. Horthy nie zgodził się jednak na przemarsz wojsk Wehrmachtu, które miały być skierowane przeciwko Polsce. Nakazał też zaminowanie linii kolejowych i tuneli na wypadek, gdyby hitlerowcy próbowali sforsować je siłą. Węgry udzieliły schronienia blisko stu pięćdziesięciu tysiącom polskich uchodźców. W kraju w okresie wojny powstało dwadzieścia siedem szkół dla uczniów z Polski.
W roku 1943 regent podjął próby negocjacji z aliantami w celu przyłączenia kraju do koalicji antyhitlerowskiej. Rok później oddziały niemieckie zajęły kraj obalając jego władzę. Niemcy chcąc zmusić Horthy’ego do kapitulacji porwali jego syna Miklósa, którego wysłali do obozu w Dachau, gdzie doczekał wyzwolenia przez aliantów. Po zakończeniu wojny powstała uzależniona od ZSRR Republika Węgierska, którą w 1949 r. przemianowano na Węgierską Republikę Ludową.
Były regent ostatnie lata życia spędził na wygnaniu w Estoril w Portugalii, gdzie zmarł w 1957 r. Jego szczątki zostały ponownie pochowane w rodzinnej posiadłości w Kenderes w 1993 roku.
Pengő – największa inflacja w historii pieniądza
Oficjalną walutą Królestwa Węgier w jego początkowym okresie istnienia były korony wywodzące się jeszcze z Austro-Węgier. Funkcjonowały do wprowadzenie pengő (lub: pengo, pengoe) w 1927 r. Jedno pengő dzieliło się na sto fillerów. Choć wprowadzenie nowej waluty stanowiło część programu stabilizacji gospodarczej to nie przetrwała ona długo, zaledwie dwadzieścia lat i doświadczyła największej inflacji jaką kiedykolwiek odnotowano.
Słowo „pengő” oznaczało dzwonienie i nawiązywało do charakterystycznego dźwięku wydawanego przez monety uderzające o twardą powierzchnię. Przy wyborze nazwy dla waluty rozważano także inne propozycje. Sugerowano m.in.: turul (ptak z mitologii węgierskiej), „liberty” (potoczna nazwa monet „poltura”, które nawiązywały do polskich „półtoraków”; znajdujący się na nich napis PRO LIBERTATE – dla wolności, dał początek zwyczajowej nazwie) czy „máriás” (obiegowa nazwa monet przedstawiających Maryję, patronkę Węgier). Wartość pengő dramatycznie spadła po II wojnie światowej. Wskaźnik inflacji był najwyższym odnotowanym w historii. W szczytowym momencie ceny podwajały się w ciągu kilkunastu godzin, z dnia na dzień pengő traciło do 90% swojej wartości. Najwyższe nominały banknotów wyrażano w trylionach. Funkcjonowały banknoty określane jako „b-pengő” (=bilion pengő), np. 100 milionów b-pengő. Walutę wycofano z obiegu w 1946 r., jej miejsce zajął forint.
Pamiątkowa moneta z 1930 roku
Początkowo monety pengő o wyższej wartości były wykonane ze srebra, aby odzwierciedlić wartość i stabilność. Później, podczas II wojny światowej, monety te zostały zastąpione najpierw banknotami, a później monetami aluminiowymi. Pod koniec 1945 r. monety całkowicie straciły na wartości z powodu szalejącej inflacji. Na rynku funkcjonowały nominały: 1, 2, 10, 20, 50 fillerów oraz 1, 2, 5 pengő.
W 1930 r. wybito pamiątkową, srebrną monetę o nominale 5 pengő, która upamiętniała dziesięciolecie rządów Miklósa Horty’ego. Jej projekt wyszedł spod ręki znanego węgierskiego rzeźbiarza Lajosa Berána (1882-1943). Po studiach w Wiedniu artysta poświęcił się doskonaleniu warsztatu medalierskiego i numizmatyce. Wykonał projekty wielu węgierskich monet, w roku 1932 został dyrektorem artystycznym Mennicy Państwowej.
Moneta została wybita ze srebra próby 640/1000. Jej średnica wynosiła 36 mm, waga 25 g. Awers przedstawiał ukoronowany herb Węgier trzymany przez anioły, poniżej nominał: 5 pengő . W otoku napis: MAGYAR KIRÁLYSÁG (Królestwo Węgier).
Na rewersie popiersie regenta Miklósa Horty’ego w prawo. W otoku napis: VITÉZ NAGYBÁNYAI HORTHY MIKLÓS KORMÁNYZÓSÁGÁNAK 10. ÉVFORDULÓJÁRA 1930 (Kawaler Orderu Vitéza Miklós Horthy de Nagybanya w 10. rocznicę rządów 1930).
Podobne artykuły
Moneta strzelecka z Lucerny upamiętniała Federalne Zawody Strzeleckie. Więcej na blogu
Napoleon – „bóg wojny”, który zmodyfikował francuskie mennictwo. Cały atykuł na blogu Kroniki Numizmatyczne
