Złoty Dinar Umajjadów

Na aukcji numizmatycznej w kwietniu 2021 r. złoty dinar Umajjadów osiągnął rekordową kwotę ponad 6 milionów dolarów amerykańskich .To niewątpliwie czyni go jedną z najdroższych złotych monet, jakie kiedykolwiek sprzedano. Numizmat datowany jest na rok 105 AH (kalendarza muzułmańskiego), czyli ok. 723-724 r. n. e.

Kopalnia złota podarowana przez Mahometa

Liczący 1300 lat islamski złoty dinar jest jedną z zaledwie tuzina tego typu monet, które zachowały się do naszych czasów. Numizmat ma wyjątkowe znaczenie dla kolekcjonerów, ponieważ jest najwcześniejszym przykładem określenia lokalizacji w królestwie Arabii Saudyjskiej.

Widoczny na monecie napis:  „Ma‘din Amir al-Mu‘minin bi’l-Hijaz” tłumaczy się jako „Kopalnia dowódcy wiernych w Hijaz”. Ta ostatnia nazwa oznacza historyczny region w Arabii ze stolicą w Dżudda. Dla wyznawców islamu jest to ziemia święta, ponieważ w tamtym regionie znajdują się miejsca związane z prorokiem Mahometem – Mekka i Medyna.

Arabskie monety historyczne miały inskrypcje zaczerpnięte z Koranu albo informację o miejscu wybicia. Źródło, z którego pochodziło złoto wykorzystane do produkcji pozostawało tajemnicą. Dinar Umajjadów jest tutaj wyjątkiem i niezwykle rzadkim przypadkiem w dziejach numizmatyki. Wedle przekazów kopalnię złota podarowano jednemu z wcześniejszych właścicieli przez proroka Mahometa, co nadało tej monecie jeszcze większego znaczenia.

Złoty dinar jako pamiątka pielgrzymki kalifa

Tytuł „Amir al-Mu’minin” („Dowódca Wiernych) mógł się odnosić tylko do samego kalifa. Rok 105 AH (ok. 723-724 r. n. e.), na który datowany jest numizmat był rokiem dwóch kalifów: Jazida II (101-105 AH, 720 – 724 n.e.) oraz Hiszama (105-125 AH, 724 – 743 n. e.). Kwestia, który z nich wybił monetę pozostaje sporna. Jazid ostatni rok swego życia spędził prawdopodobnie w Damszaku i tam zmarł. Hiszam jako nowy kalif musiał udać się do miejsc świętych i przez jakiś czas pozostał w regionie Hijaz. Można więc przypuszczać, że to z jego polecenia wybito tegoż właśnie dinara.

Uczeni próbowali dociec gdzie dokładnie znajdowała się kopalnia, z której wydobyto złoto służące do produkcji dinara. Wskazywali na kopalnię o nazwie „Ma‘din Bani Sulaym” położoną między Medyną a Mekką. Kopalnia ta miała się wcześniej znajdować z posiadaniu synów Bilal al-Haritha, towarzysza proroka, który otrzymał ją od Mahometa. Zastanawiano się również dlaczego na monecie pojawia się konkretna nazwa geograficzna. Jedna z możliwości była taka, że złoto do produkcji pochodziło z prywatnych zasobów kalifa, a nie państwowych i oznaczenie miejsca wprowadzono dla celów księgowych.

Matryce do wybijania monet przygotowywano w Damaszku, ale przenośne mennice nie były rzadkością w średniowieczu. Mincerze mogli towarzyszyć kalifowi Hiszamowi w pielgrzymce do Mekki i Medyny, a szlak pielgrzymi wiódł niedaleko wspomnianej kopalni. Tak wiec kalif miał sposobność, aby odwiedzić kopalnię po drodze i wybić przy okazji niewielką ilość legendarnych dinarów. Zachowane numizmaty są najwcześniejszymi islamskimi monetami, o których wiadomo, że powstały na terenie współczesnej Arabii Saudyjskiej.

Umajjadzi – władcy muzułmańskiego świata

Początkowo Arabowie wykorzystywali monety bizantyjskie. Sytuacja zmieniła się jednak w roku 77 AH (ok. 696-697 n.e.) gdy kalif Umajjadów Abd al-Malik Ibn Marwan ustanowił system monetarny i zaczął bić pierwsze islamskie monety, w tym złote dinary. Z numizmatów usunięto wszelką symbolikę związaną z Bizancjum. Zamiast tego podawano w języku arabskim wyznanie wiary i różne wersety z Koranu. Główny ośrodek menniczy znajdował się w Damaszku.

Dynasta Umajjadów panowała między 661 a 750 r., a w Europie na półwyspie Iberyjskim między 756 a 1031 r. n.e. Była pierwszą dziedziczną dynastią w historii islamu i jedyną, która rządziła w swych czasach całym muzułmańskim światem. Umajjadzi władali m.in. na terenach Półwyspu Arabskiego, Persji, Transoksanii (historyczna kraina w Azji Środkowej), wzdłuż całego północnego wybrzeża Afryki oraz na terenach dzisiejszej Hiszpanii i Portugalii. W okresie umajadzkim arabski stał się językiem urzędowym w całym państwie. Masowe nawrócenia stworzyły rosnącą populację muzułmanów na terenie kalifatu.

Umajjadzi zasłynęli przede wszystkim jako budowniczowie. Z ich plecenia wznoszono meczety, pałace i twierdze. Najbardziej znane konstrukcje to m.in. meczety Al-Aksa na Wzgórzu Świątynnym w Jerozolimie oraz wielki meczet Umajjadów w Damaszku. Wiele wspaniałych dzieł architektury powstało na terenie dzisiejszej Hiszpanii w czasach istnienia kalifatu Kordoby. 

Moneta warta miliony dolarów

Waga oryginalnego dinara Umajjadów wynosi ok. 4,26 g. W centrum awersu napis: „Nie ma bóstwa prócz samego Boga, On nie ma sobie równych”; w legendzie otokowej: „Mahomet jest prorokiem Boga posłanym z przewodnictwem i religią prawdy, która zwycięży nad wszelką inną religią mimo iż mogą być niechętni bałwochwalcy.”

Na rewersie widnieją słowa: „Bóg jest jeden, Bóg jest wieczny, On nie rodzi ani nie jest zrodzony kopalnia dowódcy wiernych w Hijaz”, w legendzie otokowej informacja o dacie wybicia monety w imię Allaha. Napisy na monecie wykonano pismem kufickim, najstarszą formą kaligrafii arabskiej.

Powiązane artykuły

W listopadzie 2020 r. padł rekord aukcyjny dla monety Brutusa. Złoty aureus osiągnął cenę ponad 3,5 miliona dolarów. Jest to obecnie najdroższa moneta rzymska. Więcej informacji na blogu.

„Hannibal ante portas” (pl. Hannibal u bram) to rzymskie zawołanie oznaczające niebezpieczeństwo. Odwołuje się do słynnego Kartagińczyka. Nawet setki lat po jego śmierci Rzymianie pamiętali człowieka, który przeprowadził słonie przez Alpy, zwyciężał w niemal każdej otwartej bitwie i dotarł pod mury Rzymu. Artykuł na blogu Kroniki Numizmatyczne.