Walery Amrogowicz – twórca prywatnych monet

Walery Amrogowicz był bezsprzecznie postacią o wszechstronnych zainteresowaniach. Pracę urzędnika sądowego łączył z pasją kolekcjonerską i działalnością filantropijną. Gromadził dzieła sztuki i kaszubską sztukę ludową. Interesował się historią mennictwa i wspierał działalność towarzystw numizmatycznych. W roku 1928 zlecił wybicie prywatnych monet ozdobionych wizerunkiem Matki Boskiej Częstochowskiej.

Młodość Amrogowicza

Walery Amrogowicz urodził się w 1863 r. w Nowogrodzie (dawny powiat lipnowski). Rodzice pochodzili z Prus Zachodnich. Matka Amelia była córką powstańca listopadowego, ojciec Konstanty Amrogowicz posiadał majątek ziemski w powiecie lubawskim.

W 1869 r. owdowiała matka z dziećmi: Walerym i Walerią osiadła w Chełmży u swego brata, tamtejszego proboszcza. Tam Walery rozpoczął naukę w szkole ludowej, a następnie w katolickiej szkole elementarnej. W 1875 r. Amrogowiczowie przeprowadzili się do Torunia, gdzie chłopiec został przyjęty do gimnazjum. W szkole zaczął działać w kółku filomackim, tworzonym przez nielicznych polskich uczniów, którzy w czasie potajemnych spotkań studiowali literaturę i historię Polski. Jednym z nauczycieli Waleriana był Ryszard Nadrowski, wykładowca historii i numizmatyk z zamiłowania. To dzięki niemu młody Amrogowicz zainteresowała się kolekcjonowaniem monet i pamiątek przeszłości.

Walery Amrogowicz – hojny filantrop

Słabe zdrowie przeszkodziło Waleremu w ukończeniu gimnazjum. Naukę przerwał będąc w klasie maturalnej. Został zatrudniony jako sekretarz sądowy. Pracował w Toruniu, Brodnicy, Lidzbarku, Chełmży, Pucku, Złotowie i Kościerzynie. Nie ukrywał swego przywiązania do polskości, a wśród kolegów cieszył się dużym uznaniem i szacunkiem. Nie miał własnej rodziny, ale wspierał młodzież z ubogich rodzin. Co roku wpłacał na ten cel dotację dla Towarzystwa Pomocy Naukowej im. Marcinkowskiego. W wyniku jego pomocy wykształcenie zdobyło trzynastu chłopców i jedna dziewczyna. Do grupy tej należał m.in. dr Aleksander Majkowski, działacz młodokaszubski i lekarz w Kartuzach.

Pasja numizmatyczna

Od 1908 r. Amrogowicz należał do Towarzystwa Naukowego w Toruniu, początkowo jako członek zwyczajny, a od 1909 jako dożywotni. W 1911 r. zaprezentował w Kościerzynie część swoich zbiorów na wystawie kaszubsko-pomorskiej. Celem autora było pokazanie pieniędzy będących w obiegu na tamtych terenach od czasów najdawniejszych. Na wystawę trafiły m.in. monety rzymskie, denary, szelągi krzyżackie, grosze z epoki Wazów oraz numizmaty polskie, rosyjskie i saskie z XVIII w. Nie zabrakło monet gdańskich i polskich porozbiorowych ze wszystkich zaborów.

W 1919 r. Walery Amrogowicz, z tytułem radcy, przeszedł na emeryturę. Wraz z siostrą zamieszkał w kupionej w Sopocie willi. Całkowicie poświęcił się uzupełnianiu swojej kolekcji numizmatycznej i zbieraniu zabytków sztuki kaszubskiej jak czepce, hafty, dawne wzory itp. U artystów zamawiał akwarele i rysunki piórkiem, które przedstawiały kaszubskie budownictwo ludowe. Jego siostra prowadziła dom a wytchnienie znajdowała w malowaniu obrazów. Dla podreperowania wątłego zdrowia Amrogowicz codziennie kąpał się w morzu, spacerował wzdłuż wybrzeża i jeździł na rowerze.

W służbie Polski niepodległej

Spokojna egzystencja Walerego niewątpliwie skończyła się w 1919 r. gdy Polska odzyskała część Pomorza. Zgłosił się do Podkomisariatu Naczelnej Rady Ludowej w Gdańsku i wyraził chęć szkolenia nowej kadry urzędniczej. Wojewoda pomorski S. Łaszewski mianował go starostą w Kościerzynie. Następnie otrzymał urząd burmistrza Pucka. Ze względu na stan zdrowia odmówił jedna przyjęcia tych funkcji. Zaangażował się natomiast w organizowanie starostwa kościerzyńskiego i puckiego zarządu miejskiego. Pomagał również w tworzeniu Urzędu Wojewódzkiego w Toruniu. W 1920 r. powrócił do Sopotu i rozpoczął pracę w Dyrekcji Lasów Państwowych w Gdańsku. Wśród pracowników zarządził zbiórkę pieniędzy na Obelisk Niepodległości w Toruniu oraz plebiscyt na Górnym Śląsku. W Sopocie utworzył Bank Ludowy, który miał służyć kredytem drobnym kupcom i rzemieślnikom polskim. Na jego czele stał kilka lat.

Numizmaty, grafiki i akwarele

W 1923 r. powrócił do przerwanej pasji kolekcjonerskiej. Uzupełniał zbiory numizmatyczne i gromadził fachową literaturę. Został przyjęty do poznańskiego Towarzystwa Numizmatycznego, sam zorganizował towarzystwo pod nazwą „Guldenrunde”. Oprócz monet kolekcjonował także grafiki. Mógł się poszczycić z posiadania prac Rembrandta, Albrechta Dürera, Jacques’a Callot’a czy Jeremiasza Falcka oraz ponad 120 drzeworytów Daniela Chodowieckiego i kilkudziesięciu akwarel malarza-marynisty Mariana Mokwy. Do tego dochodził tabliczki z pismem klinowym, rzymskie lampki, amfory i rzadka porcelana.

Moneta z orłem i Matką Boską Częstochowską

W 1928 r. zamówił na własny koszt i według swojej koncepcji serię monet z orłem i Matką Boską Częstochowską. Numizmaty wybito w Monachium. Była to emisja prywatna przeznaczona dla wąskiego kręgu osób, o nieznanym nakładzie. Wyemitowano monety 2-złotowe i 5-złotowe. Stemple wykonał jeden z czołowych niemieckich medalierów Karl Goetz. Monety wybito w srebrze i brązie. Ta prywatna emisja wywołała spore zamieszanie na rynku numizmatycznym po II wojnie światowej.

Kolekcja Amrogowicza w Muzeum Okręgowym w Toruniu

Wobec braku potomstwa i pogarszającego się stanu zdrowia W. Amrogowicz postanowił testamentem przekazać swe zbiory Towarzystwu Naukowemu w Toruniu. Uczynił to w 1931 r. Dar obejmował m.in.: ok. 2000 monet i medali, bibliotekę numizmatyczną, katalogi aukcyjne, zbiór znaczków pocztowych, akwarele M. Mokwy, zbiór miedziorytów ok. 200 sztuk, kilka drzeworytów, hafty kaszubskie, amfory, 12 tabliczek asyryjskich.

W sierpniu 1931 r. W. Amrogowicz wyjechał do Krynicy dla podreperowania zdrowia. Tam też zmarł. Pogrzebano go rodzinnym grobowcu w Kościerzynie.  

Kolekcję Amrogowicza po raz ostatni przed wojną pokazano w 1937 r. Potem na długie lata zapadło milczenie. Dopiero w latach 80. i 90. XX wieku pojawiły się wspomnienia o fundatorze i jego cennej spuściźnie. W 2004 r. z okazji 140. rocznicy urodzin W. Amrogowicza Muzeum Okręgowe w Toruniu wydało publikację prezentującą ten wyjątkowy zbiór.

Przeczytaj również

Moneta „Sztandar” to pierwsza moneta okolicznościowa, nawiązującą do setnej rocznicy powstania listopadowego. Numizmaty o charakterze pamiątkowym funkcjonowały na runku obok tradycyjnych monet obiegowych. Artykuł na naszym blogu.

Rok 1587 otworzył w dziejach Polski panowanie szwedzkiej dynastii Wazów. Czasy Zygmunta III Wazy to okres niebywałego rozmachu menniczego. Nigdy w historii Rzeczpospolitej nie było takiej obfitości i różnorodności numizmatów. Więcej na blogu Kroniki Numizmatyczne