
Żniwiarka to kolejny odcinek w cyklu artykułów poświęconych stuleciu złotego.
W 1924 roku przywrócono złotego polskiego jako oficjalną walutę krajową. Nastąpiła zmiana ustroju pieniężnego i zastąpienie marki polskiej złotówką. Prezydent Stanisław Wojciechowski wydał 14 kwietnia tegoż roku stosowne rozporządzenie. Na jego podstawie kasy bankowe mogły dokonywać wymiany pieniądza według kursu: 1 800 000 marek polskich – 1 złoty. W rękach i portfelach Polaków pojawiły się banknoty i monety złotowe. Te ostatnie jednak z pewnym opóźnieniem.
Po otwarciu w kwietniu 1924 r. kas nowo powstałego Banku Polskiego okazało się, że klientom wydawany jest tylko pieniądz papierowy: banknoty (wydrukowane w 1919), bilety zdawkowe i bilety państwowe. Drugie z wymienionych zastępowały monety, których mennica nie wybiła na czas. Trzecie funkcjonowały na zasadach banknotów, ale ich emitentem był Skarb Państwa a nie uprawniony do tego Bank Polski.
O tym jak prezentują się pierwsze monety złotowe społeczeństwo przekonało się w styczniu 1925 roku. Wówczas do obrotu wprowadzono srebrne jedno i dwuzłotówki ozdobione słynnym wizerunkiem żniwiarki. Wcześniej zamiast nich używano biletów zdawkowych.

Tadeusz Breyer – autor projektu pierwszych złotówek żniwiarka
Projekt nowych monet o nominałach 1 i 2 złote wyszedł spod ręki Tadeusza Breyera (1874-1952) oraz Edmunda Bartłomiejczyka (1885-1950), który zaprojektował orła na awersie. Breyer był rzeźbiarzem i medalierem oraz wykładowcą warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych. Swój talent rozwijał i doskonalił w Krakowie (Szkoła Sztuk Pięknych) oraz Florencji. Około 1910 roku zamieszkał w stolicy i objął funkcję profesora rzeźby w ASP. W 1931 r. wygrał konkurs na pomnik Józefa Sowińskiego, który ozdobił park na warszawskiej Woli. Sześć lat później nagrodzono go złotym laurem za cykl medali pamiątkowych na paryskiej Międzynarodowej Wystawie Sztuki i Techniki. Druga wojna światowa zaprzepaściła dorobek rzeźbiarza, który uległ zniszczeniu wraz z jego pracownią w czasie powstania warszawskiego. Po 1945 r. twórca powrócił do wykładów uniwersyteckich i działalności artystycznej. Do grona wychowanków Breyera należeli wybitni rzeźbiarze, w tym m.in.: Alfons Karny, Ludwika Nitschowa, Natan Rappaport czy Marian Wnuk.

„Polonia” – monety projektu Antoniego Madeyskiego należą bez wątpienia do najpiękniejszych numizmatów, które zaprojektowano po 1924 roku. Przeczytaj artykuł
Żniwiarka moneta z 1924 r o wyjątkowym znaczeniu
Projekt monety żniwiarka z 1924 roku miała na na celu przedstawienie piękna i charakteru. W związku z tym projektując rewers monet złotowych Breyer przedstawił półpostać kobiety, zwróconą w lewą stronę, z warkoczem i chustką na głowie. W tle umieścił cztery kłosy zboża, a powyżej głównego motywu nominał. Styl projektu sprawił, że monety zaczęto zwyczajowo nazywać żniwiarkami. Kobieta z kłosami stanowiła aluzję do rolniczego charakteru kraju a jednocześnie sugerowała dobrobyt, którego źródłem jest ziemia.
Zlecenie na wybicie monet jednozłotowych otrzymały mennice: Hôtel des Monnaies w Paryżu, Royal Mint w Londynie oraz US Mint w Filadelfii. Próby wykonane w USA nie zadowoliły zleceniodawców, którzy ostatecznie przenieśli realizację zamówienia do Londynu. Na awersach pojawiły się znaki mennicze: kropka po dacie dla monet z Londynu oraz róg obfitości i pochodnia po obu stronach daty dla monet paryskich. W stolicy Francji wybito w 1924 roku ponad szesnaście milionów jednozłotówek a w Londynie w 1925 dwadzieścia cztery miliony.
Żniwiarka 2 zł, a bilety zdawkowe
Nasycenie rynku nowymi monetami okazało się niewystarczające dlatego Skarb Państwa zdecydował się uzupełnić deficyt drukiem biletów zdawkowych. W maju 1925 roku do obiegu weszły bilety o nominałach 2 i 5 złotych. Na pierwszym z nich pojawiła się żniwiarka – reprodukcja dzieła Tadeusza Breyera, którą Wacław Borowski (1885 – 1954), malarz, grafik, litograf i scenograf, wkomponował we własny projekt.

Pojawianie się biletów zdawkowych z wizerunkiem monety żniwiarka oraz ich rosnący udział w obrocie finansowym bez wątpienia doprowadziły do paradoksalnej i dość destrukcyjnej sytuacji. Funkcjonowały niejako dwa systemy walutowe. Pierwszy oparty o banknoty Banku Polskiego i drugi oparty na emisjach Skarbu Państwa. Banknoty jednak miały na rynku większą wartość nabywczą niż bilety. Rozwiązaniem było wycofanie z rynku tych drugich, co nastąpiło ostatecznie w 1932 r. i ustabilizowanie złotego. Szacuje się, że operacja wymiany biletów na monety i banknoty kosztowała rząd polski ponad dwadzieścia pięć milionów dolarów amerykańskich.
Bilet zdawkowy z reprodukcją żniwiarki pozostawał w obiegu od maja 1925 do marca 1928. Termin ostatecznej wymiany na monety wyznaczono na marzec 1930 r. Także srebrne jendozłotówki projektu Breyera wycofano z czasem z rynku, co nastąpiło w grudniu 1932 r. Zamiast nich pojawiły się złotówki niklowe, wybijane już od 1929 r.
Żniwiarka na złotej monecie
Legendarne monety żniwiarki będące pierwszymi monetami obiegowymi II Rzeczpospolitej o nominale 1 zł, upamiętnia złoty numizmat, który oferowała Skarbnica Narodowa. Jego awers przedstawia godło emitenta: Niue – terytorium stowarzyszonego Nowej Zelandii, położonego na Oceanie Spokojnym. Motyw główny stanowi oficjalna pieczęć Niue, której pierwsza wersja została zatwierdzona w 1974 r., zaś obecna w 2021 r. Pośrodku zielone, stylizowane drzewa symbolizujące przyrodę i mieszkańców Niue. Dokoła zielony okrąg z motywami dekoracyjnymi zaczerpniętymi z tapy – polinezyjskiego materiału zrobionego z kory drzew. Powyżej inskrypcja: PUBLIC SEAL OF NIUE (oficjalna pieczęć Niue) w kolorze zielonym. Całość obwiedziona niebieską girlandą z 14 muszli, symbolizujących czternaście wiosek Niue. Poniżej, na niebieskim zwoju napis: ATUA NIUE TUKULAGI (Bóg, Niue na zawsze) i dwie skrzyżowane, brązowe maczugi oznaczające obronę i bezpieczeństwo. Całość zwieńczona brytyjską koroną św. Edwarda, oznaczającą głowę państwa. W legendzie otokowej monety nominał: TWENTY FIVE DOLLARS (dwadzieścia pięć dolarów) oraz data emisji: 2024.

Na rewersie monety widnieje odwzorowanie pierwszej monety złotowej, wybitej w 1924 roku, wedle projektu Tadeusza Breyera i Edmunda Bartłomiejczyka. W tle napis: 100 YEARS OF POLISH ZLOTY (100 lat złotego polskiego) oraz dekoracyjny motyw z kwiatów ostu, zaczerpnięty z banknotu pięciozłotowego z 1930 r. Rewers monety zaprojektował Robert Kotowicz, wybitny polski medalier.