Po przeprowadzeniu reformy walutowej w 1924 roku, marka polska pozostająca w obiegu od czasu I wojny światowej, została zastąpiona złotym polskim. Nowe monety, które trafiły na rynek pełniły nie tylko rolę oficjalnego środka płatniczego. Służyły również utrwalaniu pamięci historycznej i upamiętnieniu ważnych postaci z dziejów ojczystych. Były to monety obiegowe, ale posiadające charakter pamiątkowy i bite w srebrze. Nakłady wspomnianych numizmatów były mniejsze niż standardowych monet obiegowych, a nad ich poziomem artystycznym czuwali znakomici artyści zapraszani do udziału w konkursach.
Pamiątkowe monety II Rzeczpospolitej z marszałkiem Piłsudskim
Stulecie wybuchu powstania listopadowego uczczono wybiciem w 1930 r. pięciozłotówki, tzw. sztandaru, według projektu Wojciecha Jastrzębowskiego. W 1933 r. pojawiła się dziesięciozłotówka upamiętniająca 250. rocznicę odsieczy wiedeńskiej, którą zaprojektował Jan Wysocki. W tym samym roku wprowadzono dziesięciozłotówkę z Romualdem Trauguttem (proj. Zofia Trzcińska-Kamińska) dla uczczenia 70. rocznicy powstania styczniowego. W roku 1936 pojawił się tzw. żaglowiec, zaprojektowany przez Józefa Aumillera, który przypominał o piętnastej rocznicy założenia portu w Gdyni.
Na monetach pamiątkowych z okresu dwudziestolecia nie mogło zabraknąć sztandarowej postaci jaką był Józef Piłsudski. Monety z marszałkiem Piłsudskim wybito w 1934 r., z okazji sześćdziesiątych siódmych urodzin marszałka i dwudziestej rocznicy wymarszu Pierwszej Kompanii Kadrowej Legionów (na awersie znajdował się orzeł legionowy/strzelecki wzorowany na orle z czapek legionistów z 1914).
Srebrne monety 5 złotych i 10 złotych z Piłsudskim – niedoszły zamachowiec, pacjent, romantyk
Autorem projektu monety z Piłsudskim był Stanisław Ostrowski (1879-1947), rzeźbiarz, który zaprojektował m. in.: Grób Nieznanego Żołnierza w Warszawie oraz monumentalny pomnik Władysława Jagiełły, który zdobił pawilon polski na Światowej Wystawie w Nowym Jorku w 1939 r. (obecnie pomnik znajduje się w nowojorskim Central Parku). Projekt Stanisława Ostrowskiego posłużył do wybicia srebrnych monet o nominałach: 2 zł (wprowadzona 1934), 5 złotych (dwie wersje wprowadzone w 1934 r., jedna z tzw. orłem strzeleckim) oraz 10 złotych (także dwie wersje wprowadzone w 1934 r., jedna z tzw. orłem strzeleckim). Monety te pozostawały w obiegu do listopada 1939 r., kiedy to władze niemieckie nakazały ich wymianę na pieniądz papierowy.
Srebrny złoty, Żniwiarka, monety z marszałkiem Piłsudskim. Przeczytaj artykuł
Piłsudski – niedoszły zamachowiec, pacjent, romantyk
Legendę Józefa Piłsudskiego, jednej z pierwszoplanowych postaci polskiej niepodległości, tworzono już za jego życia. Chętnie posługiwano się pomnikowymi epitetami i podkreślano jego zasługi jako dowódcy legionów i naczelnego wodza Armii Polskiej. Przywoływano 11 listopada 1918 r. i przejęcie władzy nad wojskiem oraz zwycięstwo nad bolszewikami w bitwie warszawskiej 1920 r. Tymczasem biografia marszałka obfituje w inne, nie mniej ciekawe epizody, niebezpieczne, czasem komediowe, ale i nie pozbawione romantyzmu.
Piłsudski wyniósł z rodzinnego domu wrogość wobec Rosji. Uczucie to potęgowało obserwowanie Moskali na jego ukochanej Litwie. Kraj dotknęły wyjątkowo bolesne represje po powstaniu styczniowym. Czas spędzony w wileńskim gimnazjum był dla Piłsudskiego swoistą katorgą. Jak sam zanotował: „Wołowej skóry by nie starczyło na opisanie bezustannych, poniżających zaczepek ze strony nauczycieli, hańbienie wszystkiego, com się przyzwyczaił szanować i kochać […] W takich warunkach nienawiść moja do carskich urządzeń, do ucisku moskiewskiego wzrastała z rokiem każdym…”
Zamach na cara Aleksandra II
Wobec powyższego łatwiej zrozumieć zaangażowanie Piłsudskiego w działania nielegalnych antycarskich organizacji. W 1887 r. nastąpiły wypadki, które omal nie skończyły się tragicznie dla Józefa i jego brata Bronisława. Członkowie Narodnej Woli, dla których terror był sposobem walki z caratem, postanowili zorganizować zamach na Aleksandra III. Car miał zginąć od bomby z trucizną, która dawała pewność, że cesarz umrze nawet jeśli dozna lekkich obrażeń. Konspiratorzy próbowali zdobyć niezbędne do jej skonstruowania składniki w Wilnie. Młody Józef, ówcześnie student medycyny na Uniwersytecie Charkowskim, doskonale znający miasto, służył jako przewodnik.
Do zamachu na Cara nie doszło, a spiskowców postawiono przed sądem. Bronisława skazano najpierw na karę śmierci, zamienioną następnie na piętnaście lat katorgi. Co do Józefa nie znaleziono silnych dowodów winy, ale już sam fakt antycarskich knowań wystarczył do wymierzenia kary. Zesłano go na przymusowy, pięcioletni pobyt na Syberii.
Ucieczka marszałka Piłsudskiego ze szpitala
Po powrocie z zesłania Piłsudski włączył się w prace Polskiej Partii Socjalistycznej. Pod pseudonimem „Wiktor” stał się jednym z jej filarów. Swoje przemyślenia publikował na łamach „Robotnika”. Wiele czasu, energii i pomysłowości wymagało zorganizowanie nielegalnego druku i kolportaż pisma. Policja uważnie obserwowała drukarnie słusznie podejrzewając, że „wywrotowcy” chętnie korzystają z ich usług. Nielegalny druk odbywał się w najpierw w Wilnie a potem w Łodzi, gdzie w 1900 r. Piłsudskiego aresztowano. Trafił do X Pawilonu cytadeli warszawskiej. Nie miał złudzeń, jak surowy wyrok otrzyma i postanowił uciec za wszelką cenę. Fizyczne ciągle przebywał w murach więzienia ale umysłowo już nie. Postanowił … udawać obłąkanego psychicznie!.
Dostawał ataków na widok mundurów, odmawiał przyjmowania jedzenia od więziennego personelu. Do pacjenta sprowadzono znanego rosyjskiego psychiatrę Iwana Szabasznikowa, późniejszego dyrektora szpitala dla obłąkanych w Tworkach. Ten wydał oficjalne oświadczenie, że Piłsudski rzeczywiście postradał zmysły. W tej sytuacji władze carskie zadecydowały, aby umieścić go w szpitalu psychiatrycznym w Petersburgu. Tam zyskał przychylność jednego z lekarzy, Polaka i członka PPS, który pomógł mu uciec. Przedostał się do Galicji, w której spędził kolejne lata życia.
Rywalizacja o „Piękną panią”
Polityka i konspiracja nie wypełniały całego życia przyszłego marszałka. Pośród rozlicznych zajęć szukał też osobistego szczęścia. Po powrocie z zesłania do Wilna w 1892 r. poznał Marię z Koplewskich Juszkiewiczową. „Piękna pani”, jak mówiło o niej otoczenie Piłsudskiego, także należała do PPS i miała konspiracyjną przeszłość. Pikanterii sprawie dodawał fakt, że innym adoratorem Marii był przyszły lider narodowej demokracji Roman Dmowski. W konkurach wygrał ostatecznie Piłsudski, co jak podaje legenda, przełożyło się na wzajemną niechęć obu polityków.
Ślub Józefa i Marii Piłsudskich odbył się w 1899 r. i poprzedzony był zmianą wyznania Piłsudskiego. Z katolicyzmu przeszedł na protestantyzm, wyznanie swej żony, która rozwiodła się z pierwszym mężem. Sprawę dość długo utrzymywano w tajemnicy, zaś sam Piłsudski powrócił na łono kościoła rzymskokatolickiego kilkanaście lat później. Małżeństwo okazało się nieudane.
Ślub z Aleksandrą Szczerbińską
Naczelnik odnalazł prawdziwe szczęście dopiero u boku drugiej żony Aleksandry Szczerbińskiej, łączniczki PPS, którą poznał szykując włamanie do rosyjskiego banku państwa w Kijowie. Przez kilka lat żyli w nieformalnym związku, gdyż pierwsza żona Piłsudskiego nie godziła się na rozwód. Dopiero po jej śmierci w 1921 r. Józef i Aleksandra pobrali się. Wkrótce, wraz z dwiema córkami, zamieszkali w willi „Milusin” w podwarszawskim Sulejówku, gdzie spędzili wiele szczęśliwych chwil i gdzie dziś funkcjonuje muzeum Józefa Piłsudskiego.
Mniej znane fakty z życia Marszałka. Cały artykuł
Złota moneta z marszałkiem Piłsudskim
Postać marszałka upamiętnia złota moneta, stanowiąca część serii przygotowanej przez Skarbnicę Narodową dla uczczenia 100-lecia złotego polskiego. Jej awers przedstawia godło emitenta: Niue – terytorium stowarzyszonego Nowej Zelandii, położonego na Oceanie Spokojnym. Motyw główny monety z marszałkiem Piłsudskim stanowi oficjalna pieczęć Niue, której pierwsza wersja została zatwierdzona w 1974 r., zaś obecna w 2021 r. Pośrodku zielone, stylizowane drzewa symbolizujące przyrodę i mieszkańców Niue, dokoła zielony okrąg z motywami dekoracyjnymi zaczerpniętymi z tapy – polinezyjskiego materiału zrobionego z kory drzew, wykorzystywanego do malowania, pisania i produkcji odzieży. Powyżej inskrypcja: PUBLIC SEAL OF NIUE (oficjalna pieczęć Niue) w kolorze zielonym.
Całość obwiedziona niebieską girlandą z 14 muszli, symbolizujących czternaście wiosek Niue. Poniżej, na niebieskim zwoju napis: ATUA NIUE TUKULAGI (Bóg, Niue na zawsze) i dwie skrzyżowane, brązowe maczugi oznaczające obronę i bezpieczeństwo. Całość zwieńczona brytyjską koroną św. Edwarda, oznaczającą głowę państwa. W legendzie otokowej monety nominał: TWO DOLLARS FIFTY CENTS (dwa dolary pięćdziesiąt centów) oraz data emisji: 2024.
Na rewersie monety widnieje odwzorowanie profilowego portretu Józefa Piłsudskiego, autorstwa Stanisława Ostrowskiego, który zdobił srebrne monety obiegowe o nominałach: 2, 5, 10 złotych. Dookoła motywu głównego napis: 100 YEARS OF POLISH ZLOTY (100 lat złotego polskiego). Autorem projektu rewersu jest Robert Kotowicz.
