Dwieście dziesięć lat temu w nurtach Elstery zginął książę Józef Poniatowski, bratanek ostatniego króla Polski Stanisława Augusta Poniatowskiego, wybitny dowódca i jedna z barwniejszych postaci czasów Księstwa Warszawskiego.
Józef Poniatowski – biografia adiutanta cesarza Austrii
Poniatowski urodził się w 1763 roku w Wiedniu jako syn Andrzeja i Teresy z książąt Kinskich. Bracia ostatniego króla otrzymali dziedziczne tytuły książęce podczas sejmu koronacyjnego 1764 r. Andrzej Poniatowski otrzymał także tytuł księcia Świętego Cesarstwa Rzymskiego w 1765 r., który przeszedł następnie na jego jedynego syna.
Od najmłodszych lat Józef, nazywany w rodzinie Pepi, był przygotowywany do służby wojskowej. Już w 1780 roku został porucznikiem, by osiem lat później otrzymać stopień pułkownika i zostać adiutantem cesarza Austrii Józefa II. Jednak wspaniale rozwijająca się kariera wojskowa polskiego księcia w armii austriackiej została przerwana. W 1789 roku na skutek prośby stryja – Stanisława Augusta Poniatowskiego, powrócił do Rzeczypospolitej. Rozpoczynały się w tym czasie obrady sejmu, który przeszedł do historii pod nazwą Sejmu Wielkiego.
Józef Poniatowski bohater bitwy pod Zieleńcami 1792 roku
Poniatowski otrzymał stopień generał-majora i dowództwo IV Dywizji. Rozpoczął intensywne prace nad organizacją i wyszkoleniem armii polskiej. W maju 1792 roku objął dowództwo wojsk koronnych na Ukrainie. Wkrótce wybuchła wojna polsko-rosyjska. W 1792 r. w Targowicy na Ukrainie grupa magnatów, wśród nich generał artylerii koronnej Stanisław Szczęsny Potocki, hetman wielki koronny Franciszek Branicki oraz hetman polny Seweryn Rzewuski zawiązali konfederację w obronie swobód, które Konstytucja 3 Maja miała rzekomo naruszać.
Na zaproszenie z ich strony czekała Rosja, która postanowiła zadbać o umocnienie nadszarpniętych wpływów w Polsce. Katarzyna II chętnie przybrała pozę „protektorki wolności” i skierowała blisko sto tysięcy żołnierzy do Polski, aby „dopomóc we wspólnym dziele przywrócenia Rzeczpospolitej praw i przywilejów”. Rozpoczęła się wojna polsko-rosyjska, która zakończyła się zwycięstwem armii imperatorowej.
Wojska polskie, dowodzone m. in. przez ks. Józefa Poniatowskiego próbowały stawić opór najeźdźcy. Przewaga rosyjska była znacząca, ale mimo tego Polacy mogli pochwalić się sukcesami na froncie. W dniu 18 czerwca 1792 r. odnieśli zwycięstwo w bitwie pod Zieleńcami. Stanisława Augusta Poniatowskiego ten fakt bardzo uradował, a postawa bratanka napawała go dumą.
Bitwa pod Zieleńcami ma ogromne znaczenie w historii Polski. To starcie, w którym polska armia stanęła naprzeciw rosyjskich wojsk, symbolizuje determinację, odwagę i patriotyzm naszych żołnierzy w dążeniu do niepodległości. Dlatego najważniejsze znaczenie tej bitwy tkwi w jej symbolice. Bitwa pod Zieleńcami udowodniła, że Polska jest w stanie stawić czoła potężnym wrogom, nawet w obliczu trudności. To wydarzenie stało się inspiracją dla wielu pokoleń Polaków, którzy w przyszłości walczyli o niepodległość naszego kraju.
Dla Polaków, bitwa pod Zieleńcami jest symbolem nieustającej walki o wolność. To wydarzenie przypomina nam, że mimo przeciwności losu, trzeba dążyć do swoich celów i walczyć o to, co najważniejsze. Jest to ważny element naszej narodowej tożsamości i historii, który nadal inspiruje kolejne pokolenia do działania na rzecz Polski.
Order Virtuti Militari
W pełnym radosnego tonu liście napisał do ks. Józefa: „Ściskam Cię tysiąckrotnie, to pierwsza walna bitwa od czasów króla Jana III, w której Polacy zwyciężyli (…) Uściśnij ode mnie wszystkich swych dzielnych towarzyszy (…) O, czemuż nie możesz uściskać także samego siebie! A może to i lepiej. Zadusiłbyś się!”
Uradowany król, dla upamiętnienia tego faktu ustanowił Order Virtuti Militari, którym, jako pierwszego, odznaczył swego bratanka Józefa. Uhonorował też piętnastu innych oficerów, którzy wsławili się w boju, w tym Tadeusza Kościuszkę.
W służbie Napoleona
Klęska wojsk polskich i II rozbiór Polski w 1793 roku doprowadził wkrótce do powstania kościuszkowskiego oraz ostatecznego wymazania Polski z mapy Europy w wyniku III rozbioru. Józef Poniatowski brał udział w insurekcji kościuszkowskiej, nie sprawował jednak stanowiska dowódczego. Po śmierci stryja w 1798 roku, przybył do będącej pod panowaniem pruskim Warszawy, aby uregulować sprawy spadkowe.
Do służby wojskowej powrócił dopiero w 1806 roku. Początkowo działając w armii pruskiej, a po zajęciu stolicy przez wojska Napoleona, we francuskiej. Po utworzeniu w lipcu 1807 roku Księstwa Warszawskiego został ministrem wojny. Dwa lata później, w obliczu zbliżającej się wojny z Austrią, Napoleon mianował go naczelnym wodzem wojsk Księstwa.
Józef Poniatowski dowodząc miesiąc później w nierozstrzygniętej bitwie pod Raszynem (z dwukrotnie silniejszym przeciwnikiem), dał przykład osobistej odwagi i męstwa. W wyniku dalszej ofensywy wojsk polskich, powołał na wyzwolonych terytoriach Rząd Centralny Wojskowy Tymczasowy Obojga Galicji, a 15 lipca wkroczył do Krakowa.
W 1812 roku Napoleon zdecydował o uderzeniu na Rosję. Jego klęska nie zniechęciła Poniatowskiego do dalszej walki. Podjął prace nad odtworzeniem armii polskiej i wkrótce, stając na jej czele wyruszył do Saksonii. Dnia 16 października 1813, w uznaniu zasług polskiego dowódcy Napoleon mianował go marszałkiem Francji. Trzy dni później Józef Poniatowski zginął w nurtach Elstery osłaniając odwrót Francuzów. Jego zwłoki sprowadzono do Polski w 1814 r. Początkowo złożono w warszawskim kościele św. Krzyża a w 1817 r. uroczyście przewieziono i pochowano na Wawelu.
Józef Antoni Poniatowski – Narodziny legendy
Śmierć księcia odbiła się szerokim echem w kraju. Dla uczczenia jego pamięci postanowiono wznieść pomnik. O jego wykonanie poproszono słynnego duńskiego artystę Bertela Thorvaldsena. Realizacja projektu opóźniła się jednak o kilka lat. Warszawiacy dopiero w 1829 r. mogli podziwiać model pomnika. Artysta przedstawił Poniatowskiego na wzór antyczny, nawiązując do rzymskiego posągu Marka Aureliusza. Wybuch powstania listopadowego utrudnił prace przy odlewaniu rzeźby. Po upadku powstania, w ramach represji, car nakazał jego ustawienie w twierdzy Modlin a następnie podarował namiestnikowi Królestwa Polskiego Iwanowi Paskiewiczowi, który ustawił posąg w swej posiadłości w Homlu. Rzeźba wróciła do Warszawy w 1922 r. i stanęła przed grobem Nieznanego Żołnierza. Zniszczona w czasie II wojny została zrekonstruowana na podstawie zachowanego modelu. Nowy odlew, dar Królestwa Belgii, stanął ostatecznie przed pałacem prezydenta RP.
Do dziś podziwiać można dwie siedziby księcia Józefa Poniatowskiego, warszawski Pałac pod Blachą, w sąsiedztwie Zamku Królewskiego, oraz letnią rezydencję w Jabłonnie. Ta druga, mocno zniszczona w czasie II wojny światowej została po jej zakończeniu zrekonstruowana. Pałac warszawski, pierwszy budynek w stolicy pokryty blachą miedzianą, – stąd jego nazwa, szczęśliwie przetrwał okupację. W czasach Księstwa Warszawskiego mieścił apartamenty głównego dowódcy armii czyli ks. Józefa Poniatowskiego. Gościł tam Napoleon na przełomie 1806 i 1807 roku, kwitło życie towarzyskie i artystyczne. Obecnie w pałacu podziwiać można zrekonstruowany apartament księcia z bogatą kolekcją historycznych pamiątek.
Przeczytaj również
Reformy ostatniego króla. Arykuł
Odsiecz wiedeńska, historia wielkiego zwycięstwa. Artykuł
