Jan III Sobieski i jego monety

„Jan III Sobieski i jego monety” to artykuł z cyklu „Monety polskich królów”. Więcej podobnych artykułów znajdziesz w linku.

Sobieski był bez wątpienia władcą, kóry umiejętnie budował swój wizerunek na numizmatach. Wraz z umacnianiem się pozycji króla, przede wszystkim w kontekście zwycięskich kampanii przeciw Turcji, zmianie ulega jego wizerunek na numizmatach. Jeszcze przed bitwą wiedeńską Sobieski pojawiał się na stylizowany na rzymskiego cezara. Głowę o dumnym profilu zdobił wieniec laurowy. Monarcha nosił togę, czasem karacenę i płaszcz. Przekaz propagandowy był jasny. Oto jest ten, który dorównuje antycznym bohaterom.

Apogeum sławy królewskiej przypadło niewątpliwie w 1683 r. Do legendy przeszła obrona Wiednia przed Turkami. W świadomości potomnych szczególnie zapisały się wypadki z 12 września i słynna szarża polskiej husarii. Sobieski pokonał przeważające siły Kara Mustaffy. Zielony sztandar Proroka wysłał do papieża ze słynnym dopiskiem: „Venimus, vidimus, Deus Vicie” (Przybyliśmy, zobaczyliśmy, zwyciężył Bóg). Od tamtej chwili niemal regułą stało się ukazywanie króla na wzór antyczny.

Jan III Sobieski na donatywie o nominale 4 i pół dukata

Za panowania Jana III po raz ostatni wybito donatywy (prezenty wielokrotności złotych dukatów lub srebrnych talarów). Mennicę gdańską w 1685 r. opuściły ostatnie tego typu datowane numizmaty. Ich twórcą był znakomity medalier i rytownik Jan Höhn młodszy (ok. 1642-1693), syn medaliera Jana Höhna starszego. Wykonywał medale pamiątkowe i portretowe, był głównym medalierem królewskim w czasach Sobieskiego. Na donatywach umieścił panoramę Gdańska, która poziomem dorównywała najlepszym tego typu przedstawieniom z okresu Wazów, oraz wizerunek Chrystusa. Panoramy widokowe nieprzerwanie budzą zachwyt wśród kolekcjonerów.

Awers zdobi popiersie króla w wieńcu laurowym i rzymskim płaszczu zwrócone w prawo. W otoku napis: IOAN[nes] III D[ei] G[ratia] REX POLONIARUM (Jan III z Bożej łaski król Polski). Poniżej wizerunku inicjały IH (Jan Höhn).

Rewers przedstawia panoramę Gdańska otoczonego fortyfikacjami. Poniżej herb miasta pomiędzy datą emisji: 1685 oraz półkolisty napis: REG[ia] CIVIT[as] GEDANENSIS (Królewskie miasto Gdańsk). Mennica Gdańsk, złoto, średnica: 28,7 mm, waga: 13,89 g.

Dwudukat koronny

Na awersie widzimy popiersie króla w wieńcu laurowym w prawo. W otoku napis: IOAN[nes] D[ei] G[ratia] REX POL[oniae] M[agnus] D[ux] LIT[huanie] R[ussiae] PR[ussiae] (Jan III z Bożej łaski król Polski wielki książę litewski, ruski, pruski).

Rewers to ukoronowany, czteropolowy herb Rzeczpospolitej – Orzeł Biały i Pogoń Litewska, na tarczy sercowej Janina – herb Sobieskich. W otoku napis: SOLI DEO LAUS HONOR & GLORIA (Jedynemu Bogu część i chwała).

Mennica Bydgoszcz, złoto, średnica: 30,5 mm, waga: 6,8 g.

Produkcja mennicza w czasach Jana III nie była obfita. Konflikty zbrojne bez wątpienia nie sprzyjały reformom na rynku finansowym. To wpływało na ograniczoną produkcję monet. Mennica bydgoska (w latach 1677-1679 jedyna działająca państwowa mennica w kraju), pomiędzy rokiem 1681 a 1683 wybijała dukaty. Stanowią one dziś rzadkość numizmatyczną, ponieważ są opatrzone nietypową łacińską sentencją.

Talar gdański

Piękny przykład talara z majestatycznym wizerunkiem króla zwycięzcy. Nakład numizmatu wynosił zaledwie dwieście sztuk. Ten typ monety okazał się mało opłacalny, dlatego zaniechano jego dalszej produkcji.

Na awersie widzimy ukoronowane popiersie króla w prawo, w zbroi i płaszczu rzymskim. W otoku napis: IOAN[nes] III D[ei] G[ratia] REX POLON[iae] M[agnus] D[ux] L[ithuaniae] RUS[siae] PRUS[siae] MAS[oviae] (Jan III z Bożej łaski król Polski, wielki książę litewski, ruski, pruski, mazowiecki).

Na rewersie tarcza z herbem Gdańska podtrzymywana przez lwy i inicjały DL (Daniel Lesse – zarządca mennicy). Poniżej data emisji: 1685. W owalu mały lew – znak mincerski. W otoku napis: MONETA ARGENTEA CIVITATIS GEDANENSIS (Moneta srebrna miasta Gdańska). Moneta wybita ze srebra , średnica 43 mm, waga 29,5 g.

Talar koronny z napisem na rancie

Za czasów Jana III talary emitowano tylko dwukrotnie w Gdańsku i Bydgoszczy. Zastosowanie nowoczesnych maszyn pozwoliło na wybicie, po raz pierwszy w dziejach polskiego mennictwa, napisu na rancie monety. Stanowił on nawiązanie do planów króla utworzenia koalicji antytureckiej i prowadzenia dalszej walki z Imperium Osmańskim. O roli monarchy jako przywódcy świadczył jego wizerunek stylizowany na rzymskiego imperatora.

Talary nie były datowane, ale inicjał SvP wskazuje na głównego mincerza mennicy bydgoskiej Samuela von Pfahlera, działającego tam w latach 1684-1685. Prezentowany numizmat jest unikatem.

Na awersie widzimy popiersie króla w wieńcu laurowym w prawo, pod wizerunkiem inicjały SvP (Samuel von Pfahler – mincerz). W otoku napis: IOAN[nes] III D[ei] G[ratia] REX POL[oniae] M[agnus] D[ux] L[ithuaniae] R[ussiae] P[russiae] (Jan III z Bożej łaski król Polski, wielki książę litewski, ruski, pruski).

Na rewersie ukoronowany, czteropolowy herb Rzeczpospolitej – Orzeł Biały i Pogoń Litewska, na tarczy sercowej Janina – herb Sobieskich, całość ujęta w wieniec laurowy. Pod tarczą herb Jelita podskarbiego koronnego Marcina Zamoyskiego. W otoku dalsza część tytulatury królewskiej: MASO[viae] SAM[ogitiae] KYOV[iae] VOL[hyniae] PODOL[iae] POD[lachiae] LIV[oniae] SM[olensci] S[everiae] C[zernikoviae] (mazowiecki, żmudzki, kijowski, wołyński, podolski, podlaski, inancki, smoleński, siewierski, czernichowski).

Na rancie napis: INGENTIBUS AUSIS Q[uo] VIS MONSTRAT ITER (Wielkim i śmiałym zamierzeniom, ku każdemu celowi drogę wskazuje). Mennica Bydgoszcz, srebro, średnica 41 mm, waga 27,6 g.

Jan III Sobieski na orcie koronnym

Na awersie widzimy głowę króla w wieńcu laurowym w prawo. W otoku napis: IOAN[nes] III D[ei] G[ratia] REX POL [oniae] M[agnus] D[ux] L[ithuaniae] R[ussiae] P[russiae] (Jan III z Bożej łaski król Polski, wielki książę litewski, ruski, pruski). Pod wizerunkiem inicjały dzierżawcy mennicy TLB – Tytusa Liwiusza Boratiniego.

Rewers: wielopolowy herb Rzeczpospolitej, Orzeł Biały i Pogoń Litewska, na tarczy sercowej Janina – herb Sobieskich; po obu stronach herbu oznaczenie nominału: 18 (groszy). Pod tarczą herb Jelita podskarbiego koronnego Marcina Zamoyskiego. W otoku napis: MON[eta] NOVA ARG[enta] REG[ni] POLON[oniae] (Moneta nowa, srebrna Królestwa Polskiego)

Mennica Bydgoszcz, srebro, średnica 30 mm, waga 6,30 g.

Szóstak koronny

Szóstki koronne bito w początkowym okresie panowania Jana III Sobieskiego w mennicach w Bydgoszczy oraz Krakowie. Szóstaki bydgoskie charakteryzowały się wizerunkiem króla w stroku rzymskim, z wieńcem laurowym. Na numizmatach umieszczano inicjały dzierżawcy mennicy: MH (Michała Hodermanna) oraz superintendenta SB (Santis de Urbani Banis). Gdy w 1679 r. mennica bydgoska znalazła się pod zarządem Tytusa Liwiusza Boratiniego, na monetach pojawiły się litery TLB

Awers – głowa króla w wieńcu laurowym w prawo. W otoku napis IOAN[nes] III D[ei] G[ratia] REX POL[oniae] M[agnus] D[ux] L[ithuaniae] R[ussiae] P[russiae] (Jan III z Bożej łaski król Polski, wielki książę litewski, ruski, pruski). Pod wizerunkiem inicjały polskiego dzierżawcy włoskiego pochodzenia: TLB – Tytusa Liwiusza Boratiniego.

Na rewersie trzy tarcze herbowe pod koroną królewską: Orzeł Biały, Pogoń Litewska i Janina (herb Sobieskich); pomiędzy koroną a tarczami oznaczenie nominału: VI. Pod tarczami data emisji 1683 i herb Jelita podskarbiego koronnego Marcina Zamoyskiego. W otoku napis: GROS[sus] ARG[entus] SEX[tens] REG[ni] POLONIAE (Grosz srebrny sześciokrotny Królestwa Polskiego).

Mennica Bydgoszcz, srebro, średnica 25 mm, waga 3,36 g.

Jan III Sobieski – powiązane artykuły

Od sarmaty do cezara – wizerunek Jana III Sobieskiego na medalach i monetach. Przeczytaj artykuł

Cezar, sarmata, filozof. Polscy władcy na monetach i medalach. Przeczytaj artykuł