„Aukcje numizmatyczne” to pierwszy tekst z serii „ABC numizmatyka”. Postaramy się w niej przedstawić najważniejsze zagadnienia dotyczące numizmatyki. Teksty będą dotyczyć między innymi technik, materiałów, hitów kolekcjonerskich, nominałów, ośrodków badawczych i muzealnych. Napiszemy również o miejscu numizmatyki we współczesnym świecie oraz szansach i zagrożeniach związanych z rozwojem nowych technologii.
Spis treści
- Aukcje numizmatyczne. Rys historyczny
- Aukcje numizmatyczne dziś
- Co trzeba wiedzieć o aukcjach
- Opłaty dodatkowe
- Najdroższa moneta świata
- AI Alert!
- Słowniczek pojęć aukcji numizmatycznych
Aukcje numizmatyczne. Rys historyczny
Prahistoria aukcji sięga wyprzedaży w czasach starożytnych. W Cesarstwie Rzymskim kolekcjonerzy byli gotowi wydawać majątki, aby zdobyć upragniony przedmiot. Nie zachowała się co prawda żadna relacja dotycząca kolekcjonowania monet, jednak one same mówią też o pasjach zbieraczy. Tak jest w przypadku kyliksa z Cales z umieszczonym centralnie wizerunkiem skopiowanym z dekadrachmy z Syrakuz, czy też wiernymi reprodukcjami przedstawień na monetach rzymskich nawet sprzed ponad dwustu lat (tzw. „Restitution types”).
Choć historia nowożytnych aukcji sięga XVI wieku, to przez wiele stuleci rynek antykwaryczny opierał się głównie na sieci kontaktów prywatnych i pośredników. Dopiero w XVIII wieku zaczęły powstawać profesjonalne domy aukcyjne. Niektóre z nich istnieją do dziś i szczycą się swoją długą tradycją. Należą do nich szwedzkie Göteborgs Auktionsverk (od 1681), Uppsala Auktionskammare (od 1731), wiedeński Dorotheum (od 1707), oraz londyńskie Sotheby’s (od 1744) i Christie’s (od 1766). Pierwsze katalogi aukcyjne z pozycjami numizmatycznymi ukazały się drukiem na początku XVII wieku. W 1736 roku pierwszy raz przy opisach pojawiły się ceny.
W listopadzie 2020 r. padł rekord aukcyjny dla monety Brutusa. Złoty aureus z 42 r. p.n.e. osiągnął cenę ponad 3,5 miliona dolarów amerykańskich i jest to obecnie najdroższa moneta rzymska, o czym pisaliśmy wnaszym artykule.
Aukcje numizmatyczne dziś
Obecnie aukcję definiuje się jako formę publicznej sprzedaży, w której przedmioty trafiają do najwyżej licytujących uczestników. Aukcje numizmatyczne organizują współcześnie nie tylko domy aukcyjne, ale też instytucje i stowarzyszenia. Dom aukcyjny jest pośrednikiem między właścicielem przedmiotu a klientem. Uczestniczą w nich aukcjonariusze: zarówno osoby prywatne, jak i podmioty prawne, na przykład muzea. Tym, na co domy aukcyjne pracują latami, jest wiarygodność. Po ich stronie spoczywa obowiązek weryfikacji autentyczności wystawianych przedmiotów, sprawdzenia ich proweniencji (i legalności), zapewnienia przejrzystości procesu sprzedaży i prawidłowego przebiegu aukcji. Bardzo ważnym elementem jest wycena eksperta. Pozwala ona określić cenę wywoławczą, jak również estymowaną. Właściciel przedmiotu nie płaci zwykle za tego typu wycenę. Na tym etapie może też ustalić z domem aukcyjnym cenę gwarancyjną, poniżej której obiektu nie można sprzedać.
Co trzeba wiedzieć o aukcjach?
Udział w aukcji jest procesem, który składa się zazwyczaj z kilku etapów. Klient zaczyna od rejestracji na stronie internetowej domu aukcyjnego, osobiście – drogą elektroniczną (mailową) lub pocztową (coraz rzadziej). Regulamin niektórych aukcji wymaga wpłacenia wadium lub depozytu zabezpieczającego. Trzeba też oczywiście zapoznać się z ofertą w katalogu aukcyjnym lub online. Zaletą tej drugiej opcji jest możliwość obejrzenia zdjęć wysokiej jakości. Uczestniczymy w licytacji prowadzonej przez aukcjonera osobiście, online lub poprzez wcześniejsze zgłoszenie z podanym maksimum. Jeśli jesteśmy na miejscu, licytacja będzie przebiegać z postąpieniem aukcyjnym: podniesienie ręki oznacza podbicie o określoną i znaną kwotę, na przykład o 100, 200 czy 500 złotych. Jeśli chodzi o dyspozycje internetowe, często mamy możliwość złożenia dyspozycji w trybie prebid, jeszcze przed rozpoczęciem licytacji.
Opłaty dodatkowe
Trzeba pamiętać, że wylicytowana kwota, czyli cena spod młotka, to nie wszystko. Do ceny sprzedaży dolicza się z reguły opłaty dodatkowe, w tym prowizję aukcyjną, zwykle w wysokości 15-30 procent ceny spod młotka. Nabywca może też być w niektórych przypadkach obciążony podatkiem od czynności cywilno-prawnych w wysokości 2 procent. Jeśli wpłacał wcześniej zaliczkę, jest ona z reguły częścią ceny sprzedaży. Po aukcji można odebrać walory osobiście lub za pośrednictwem kuriera. Warto wówczas zadbać o odpowiednie zabezpieczenie i przechowywanie numizmatów, aby uchronić je przed niechcianymi uszkodzeniami.
Może się czasem zdarzyć, że zetkniemy się z prawem pierwokupu, z którego mogą korzystać instytucje wpisane do Państwowego Rejestru Muzeów. W takim przypadku przedmiot trafia do zbiorów publicznych po cenie spod młotka ze względu na specjalną wartość dla dziedzictwa narodowego.
Najdroższa moneta świata
Najwyższą cenę na aukcji numizmatycznej osiągnął Podwójny Orzeł (Double Eagle) z 1933 roku z kolekcji Stuarta Weitzmana. Na aukcji Sotheby’s, w dniu 8 czerwca 2021 roku, ta wyjątkowa złota moneta osiągnęła cenę 18,9 mln USD. Był to jeden jedyny egzemplarz tej monety, który można legalnie sprzedać. Każdy inny uległby konfiskacie przez rząd USA.
Zobacz replikę nadroższej monety świata
Nierzadko natkniemy się w pracach naukowych na temat numizmatyki na odniesienia do aukcji numizmatycznych. Szczególnie cenne są informacje dotyczące unikatów. Nie ma też dzisiaj chyba numizmatyka, który by regularnie nie korzystał z ogromnych archiwów pozycji aukcyjnych dostępnych online. Warto jednak pamiętać, że jest jedno miejsce na świecie, gdzie znajdziemy niemal komplet katalogów aukcyjnych sprzed ery internetowej i ogromne archiwum typów monet na karteczkach z przyklejonymi zdjęciami, umieszczonych w szufladach wysuwanych z regałów. To miejsce to Instytut Numizmatyki i Historii Pieniądza w Wiedniu.
AI Alert!
ChatGPT pytany o wiarygodność aukcji numizmatycznych zmyślił następującą „historię skarbu Fritza Rudolfa Künkera”:
„Pochodzenie skarbu: Monety, które były sprzedawane przez Künker, pochodziły z nielegalnych wykopalisk przeprowadzanych głównie w Bułgarii i Turcji. Były to monety starożytnego Rzymu oraz Grecji, które zostały wydobyte nielegalnie, bez odpowiednich zezwoleń i poza kontrolą władz.
Nielegalny handel: Numizmaty trafiły na rynek przez siatkę przemytników, którzy dostarczali je do dealerów numizmatycznych i domów aukcyjnych. Część z nich trafiła na aukcje Künker w latach 2011-2014, gdzie były sprzedawane za wysokie sumy”.
Fakty są takie, że akurat Kϋnker nie miał w XXI wieku problemów z wiarygodnością, w przeciwieństwie do wielu innych domów aukcyjnych. To właśnie Kϋnker, obok Grupy Samlerhuset (jej częścią jest Sakrbnica Narodowa) był jednym z głównych sponsorów XVI Międzynarodowego Kongresu Numizmatycznego w Warszawie, jako jeden z najbardziej wiarygodnych domów aukcyjnych specjalizujących się w numizmatyce.
Słowniczek pojęć aukcji numizmatycznych
Aukcja
Forma publicznej sprzedaży, w której nabywa się przedmioty w drodze licytacji.
Aukcjonariusz
Osoba biorąca udział w aukcji, licytującą.
Aukcjoner
Osoba prowadząca licytację.
Archiwa
Dokumentacja dotycząca minionych aukcji, w tym cen spod młotka. Archiwa online znajdziemy zarówno na stronach poszczególnych domów aukcyjnych, jak i platformach. Najdłużej istniejącą i pewnie najbardziej znaną jest strona Coin Archives (założona w 1999 roku). W przypadku starszych akcji, musimy jednak sięgać także do drukowanych katalogów (część z nich jest dostępna również online).
Cena gwarantowana
Gwarantowana cena, poniżej której nie można sprzedać obiektu.
Cena spod młotka
Ostateczna wylicytowana cena, przypieczętowana uderzeniem młotka.
Cena sprzedaży
Ostateczna kwota, jaką musi zapłacić klient po doliczeniu wszystkich opłat dodatkowych
Cena wywoławcza (startowa)
Kwota, od której rozpoczyna się licytacja.
Dom aukcyjny
Dawniej firma – i zarazem budynek lub jego część, w którym odbywały się aukcje; obecnie także internetowy dom aukcyjny, taki jak na przykład OneBid, czyli faktycznie platforma oferująca informacje o minionych, trwających i nadchodzących aukcjach.
Estymacja
Szacowana przez dom aukcyjny cena ostateczna waloru wyliczona na podstawie widełek określonych dzięki opiniom ekspertów.
Oferta
Walory, które są dostępna na aukcji i w sklepie domu aukcyjnego.
Katalogi
Wydawnictwa drukowane z opisami i zdjęciami monet; nierzadko towarzyszą im specjalne wydawnictwa tematyczne ilustrowane egzemplarzami z aukcji
Klient
Osoba biorąca udział w licytacji, nabywca.
Legalność
Cecha walorów, którą poświadcza dom aukcyjny.
Licytacja
Proces sprzedaży monety polegający na podbijaniu ceny waloru w czasie rzeczywistym (por. postąpienie aukcyjne).
Opłaty aukcyjne
Opłaty doliczane przez dom aukcyjny, zwrotne lub bezzwrotne, jak prowizja lub wadium
Podatek VAT
Zwykle wliczony w prowizji oraz PCC (od czynności cywilno-prawnych) płacony tylko w określonych okolicznościach.
Postąpienie aukcyjne
Kwota, o jaką zmienia się cena obiektu podczas licytacji. Jest to wartość zmienna, rosnąca, na przykład w przedziale do 1000 zł postąpienie może wynosić 100 zł, potem 200, 500 itd.
Prawo pierwokupu
Prawo do zakupienia danego obiektu w cenie spod młotka przez muzea wpisane do Państwowego Rejestru Muzeów ze względu na specjalną wartość dla dziedzictwa narodowego.
Prebid
Składanie ofert z wyprzedzeniem przed rozpoczęciem aukcji (zwłaszcza w serwisach internetowych).
Proweniencja
Dane dotyczące pochodzenia obiektu.
Prowizja
Opłata aukcyjna doliczana do ceny spod młotka przez dom aukcyjny, wynosząca zazwyczaj między 15 a 30 procent.
Rzetelność
Cecha, której wymaga się od organizatorów aukcji w zakresie badań nad proweniencją i opisu monety.
Wadium
Kaucja, którą należy wpłacić na rzecz domu aukcyjnego przed przystąpieniem do licytacji
Wycena
Określenie ceny wywoławczej i estymowanej przez eksperta; domy aukcyjne wykonują też wycenę dla właściciela obiektu, nieodpłatnie lub odpłatnie.
Zaliczka
Opłata pobierana przez dom aukcyjny przed rozpoczęciem aukcji.
