Benjamin Franklin półdolarówka

W roku 1948 katalog amerykańskich monet powiększył się o srebrną półdolarówkę, której bohaterem był Benjamin Franklin. Numizmat wybijano przez piętnaście lat w mennicach w Filadelfii, Denver i San Francisco. W 1964 r. jego miejsce zajęła moneta o tym samym nominale z portretem zamordowanego prezydenta Johna F. Kennedy’ego. 

Benjamin Franklin, pobierający elektryczność z nieba, obraz  Benjamina Westa
„Benjamin Franklin pobierający elektryczność z nieba”, obraz Benjamina Westa z ok. 1816 r., Philadelfia Museum of Art, źródło: Wikipedia (wersja angielska)

Benjamin Franklin – polityk i naukowiec

Był jednym z najbardziej wpływowych „ojców założycieli USA”. Zapamiętano go przede wszystkim jako polityka, ale skala jego zainteresowań była znacznie szersza. Dał się poznać jako pisarz, drukarz, filozof polityczny, wolnomularz, poczmistrz, naukowiec, wynalazca, działacz obywatelski, mąż stanu i dyplomata. Był główną postacią amerykańskiego naukowego oświecenia i przyczynił się do rozwoju fizyki dzięki swoim odkryciom i teoriom dotyczącym elektryczności. Wynalazł m.in. piorunochron oraz okulary dwuogniskowe.

Do historii nauki przeszedł jego słynny eksperyment z latawcem, który skupił wyładowania elektryczne podczas burzy. Tym samym Franklin udowodnił, że piorun to elektryczność. Sznurek zmoczony deszczem świetnie przewodził prąd, a ładunek trafił do tzw. butelki lejdejskiej. Benjamin Franklin przeprowadził swój eksperyment z zachowaniem należytej ostrożności, dzięki czemu nie naraził się na śmiertelne porażenie, co niestety przytrafiło się innym badaczom elektryczności.

Nelly Tayloe Ross, dyrektorka Mennicy Państwowej USA, prezentuje pierwsze egzemplarze półdolarówki z wizerunkiem B. Franklina, źródło: Wikipedia (wersja angielska)

Pani dyrektor zafascynowana Franklinem

Franklin pojawił się na monecie za sprawą Nellie Davis Tayloe Ross (1876-1977), amerykańskiej polityk, która jako pierwsza kobieta w historii USA piastowała urząd gubernatora w latach 1925-1927, w stanie Wyoming. Polityka nie był jedynym obszarem zainteresowań Nellie Tayloe Ross. Przez dwadzieścia lat, od 1933 do 1953 r. zarządzała, jako dyrektor, mennicą Stanów Zjednoczonych. Mając znaczący wpływ na ikonografię monet przeforsowała pomysł, aby uwiecznić Benjamina Franklina, postać którą bardzo ceniła.

Ustawa z 1890 r. zakazywała wymiany wzorca na monetach bez aprobaty Kongresu, chyba że była ona używana przez dwadzieścia pięć lat, wliczając rok pierwszej emisji.

Tak więc półdolarówkę „Walking Liberty” (kroczącą boginię Wolności), wprowadzoną w 1916 r. można było oficjalnie wymienić po 1940 r. Jednak II wojna światowa odsunęła w czasie powyższy plan. Sprawa odżyła po jej zakończeniu. 

Dyrektor mennicy Nellie Tayloe Ross zleciła w 1947 r. głównemu grawerowi, Johnowi R. Sinnockowi (1888 – 1947), aby przygotował projekt monety z B. Franklinem. Niestety jego śmierć przerwała rozpoczętą pracę, którą dokończył następca Sinnocka Gilroy Roberts (1905 – 1992).

Benjamin Franklin, popiersie Jean Antoine Houdona
Popiersie Benjamina Franklina, dłuta Jean Antoine Houdona, będące pierwowzorem wizerunku na półdolarówce, zbiory Metropolitan Museum of Art w Nowym Jorku, źródło: Wikipedia (wersja angielska)

Pęknięty Dzwon Wolności

Inspiracją dla głowy Franklina na awersie było popiersie polityka wykonane rzez rzeźbiarza Jean Antoine’a Houdon w 1778 r. Na rewersie przedstawiono słynny Dzwon Wolności (Liberty Bell), przechowywany do dziś w Filadelfii. Dzwon odlano w połowie XVIII w. w Londynie. Zawisł w budynku parlamentu stanu Pensylwania i oznajmiał najważniejsze wydarzenia. Umieszczona na nim inskrypcja: „Proclaim Liberty throughout all the Land unto all the inhabitants thereof” (Oznajmijcie wyzwolenie kraju dla wszystkich jego mieszkańców), pierwotnie odnosząca się do swobody religijnej, została przyjęta także przez abolicjonistów dążących do zniesienia niewolnictwa. W XIX stuleciu dzwon podróżował po kraju jako narodowa relikwia. W tym czasie doszło niestety do jego pęknięcia. Wędrówki po kraju zakończyły się w 1915 r. i od tamtego momentu dzwon nie opuszcza Filadelfii. Obok dzwonu pojawił się mały orzeł, gdy urzędnicy zdali sobie sprawę, że ustawa z 1873 r. wymaga jego umieszczenia na monetach o nominale większym niż dziesięć centów.

Komisja oceniająca projekt numizmatu nie miała zastrzeżeń do awersu, ale obawiała się, że pęknięcie widoczne na Dzwonie Wolności może być źródłem niesmacznych żartów na temat poziomu amerykańskiego mennictwa. Kontrowersje budził także mały orzeł. Konstatowano złośliwie, że Franklin byłby bardzo niezadowolony widząc na swej monecie orła. Nie cenił tych ptaków, uważał je za padlinożerców a nawet sugerował, że to indyk powinien być narodowym symbolem.

Benjamin Franklin,  półdolarówka
Srebrna półdolarówka z Benjaminem Franklinem, źródło: Wikipedia (wersja angielska)

Czy półdolarówka to hołd dla Stalina?

Ostatecznie w 1948 r. moneta trafiła na rynek. Beniamin Franklin był piątą osobą umieszczoną na monecie USA i pierwszym nie-prezydentem. Wcześniej na numizmatach uwieczniono Lincolna, Roosvelta, Washingtona i Jeffersona. Przy okazji oficjalnej premiery podkreślono oszczędność Franklina i zachęcano obywateli, aby poszli w jego ślady i fundusze przeznaczali na lokaty i zakup obligacji.

Po wypuszczeniu półdolarówki na rynek pojawiły się teorie spiskowe utrzymujące, że numizmat jest hołdem dla radzieckiego dyktatora Józefa Stalina. Miały o tym świadczyć litery: JRS pod popiersiem Franklina. Mennica musiała wydać stosowne oświadczenie i wyjaśnić, że litery są inicjałami artysty medaliera (John R. Sinnock).

Monetę wybito ze srebra próby 900/1000. Jej masa wynosi: 12,5 g; a średnica: 30,6 mm. Na awersie widnieje głowa Benjamina Franklina zwrócona w prawo, obok data emisji. W napisie otokowym motto: IN GOD WE TRUST/W Bogu pokładamy nadzieję/ oraz LIBERTY/Wolność/.

Głównym motywem rewersu jest Dzwon Wolności. Po jego lewej stronie sentencja: E PLURIBUS UNUM/Z wielu jeden/, po prawej orzeł. W otoku nazwa emitenta: UNITED STATES OF AMERICA/Stany Zjednoczone Ameryki/ oraz nominał zapisany słownie: HALF DOLLAR/pół dolara/.

Powiązane artykuły

George Washington (Jerzy Waszyngton, 1732-1799) bez wątpienia należy do grona najbardziej znaczących postaci, które wpłynęły na losy Ameryki Północnej. Określany jest jako jeden z „ojców założycieli” USA ze względu na wielowymiarową działalność w trakcie formowania Stanów Zjednoczonych. Został upamiętniony niezliczonymi pomnikami i tablicami. Jego nazwiskiem nazwano również nową stolicę kraju. Podobizna prezydenta ozdobiła banknoty a w 1982 r. trafiła na srebrną półdolarówkę. Więcej na naszym blogu

Zabójstwo Kennedy’ego (22 listopada 1963) to niewątpliwie jedno z najbardziej dramatycznych wydarzeń w powojennych dziejach Stanów Zjednoczonych. Wiadomość o zamachu lotem błyskawicy obiegła amerykańskie i światowe agencje prasowe wywołując ogromny szok, zwłaszcza wśród Amerykanów. Wybita rok później srebrna półdolarówka z podobizną JFK stała się jedną z najpopularniejszych monet w dziejach USA. Więcej na naszym blogu

Dolar – symbol rozwoju i obiekt pożądania. Bity w złocie, srebrze i stopie nieszlachetnych medali. W 1926 roku, z okazji 150-rocznicy podpisania Deklaracji Niepodległości wyemitowano jednak monetę unikalną i szczególną zarazem. Pojawiły się na niej głowy dwóch prezydentów – Jerzego Waszyngtona, który nie był sygnatariuszem dokumentu i… urzędującego prezydenta Calvina Coolidge’a, który na numizmacie znalazł się nielegalnie. Więcej w artykule na blogu Kroniki Numizmatyczne