Srebrna, próbna pięciozłotówka z 1925 roku, znana jako „Konstytucja”, zajmuje bez wątpienia wyjątkowe miejsce w historii polskiego mennictwa. Była to pierwsza moneta o tym nominale, którą wyemitowano po reformie walutowej Władysława Grabskiego.
Planowano jej wprowadzenie do obiegu. Ostatecznie jednak z tego pomysłu zrezygnowano, gdyż moneta miała zbyt wysoką próbę srebra, którego wartość przewyższała wartość nominalną. Egzemplarze niewielkiego, wybitego wówczas nakładu stały się jednak obiektem pożądania kolekcjonerów.
Reforma walutowa Władysława Grabskiego
W 1924 przeprowadzono reformę walutową, której celem było przede wszystkim uzdrowienie gospodarki, zahamowanie hiperinflacji oraz wprowadzenie nowej waluty – złotego polskiego. W tym celu zlikwidowano Polską Krajową Kasę Pożyczkową. Na jej miejsce utworzono zaś Bank Polski, który pełnił funkcję centralnego banku emisyjnego oraz odpowiadał za emisję nowych monet. Wkrótce rozpoczęto wymianę marek polskich na złotego wedle kursu: 1,8 mln mkp – 1 zł.
Piękne monety II RP. Przeczytaj artykuły w cyklu
Przygotowania do wymiany waluty rozpoczęły się odpowiednio wcześniej. W dniu 20 stycznia 1924 prezydent RP Stanisław Wojciechowski wydał rozporządzenie dotyczące systemu monetarnego. W dokumencie stwierdzono, że będą wybijane następujące monety: 1) złote – 100, 50, 20, 10 złotych; 2) srebrne – 5, 2, 1, ½ złotego; 3) niklowe – 20, 10 groszy; 4) brązowe – 5, 2, 1 grosz. Monety złote miały być wybijane z kruszcu próby 900/1000, srebrne nominały: 5 zł z kruszcu próby 900/100, srebrne nominały: 2, 1, ½ zł z kruszcu próby 835/1000. Zamierzeń tych niestety nie udało się zrealizować w całości. Niektóre nominały pojawiły się w obrocie z dużym opóźnieniem, inne zaś nie zostały w ogóle wprowadzone na rynek.
Srebrna pięciozłotówka II RP
Opóźnienia produkcyjne dotyczyły m.in. monet pięciozłotowych. Prezydent RP w kwietniu 1924 roku wydał kolejne rozporządzenie wprowadzające zmiany w systemie monetarnym. W efekcie obniżono próbę srebra, z której wybijano monety srebrne 5 zł, na 750/1000. Minister skarbu w swym rozporządzeniu przedstawił wzory monet złotowych. Przy wybijaniu pięciozłotówek planowano wykorzystać projekt słynnej „żniwiarki” Tadeusza Breyera, która widniała na monetach jedno i dwuzłotowych.
Kolejne zmiany dotyczące planów emisji pięciozłotówek pojawiły się w rozporządzeniu ministra skarbu z kwietnia 1925 r. Zaprezentowano w nim nowy wzór monety określanej jako „konstytucja”. Z kolei ustawa z 23 czerwca tego samego roku przywracała dla srebrnych monet pięciozłotowych próbę 900/1000.
Pięciozłotówka personifikacją Polonii
Projekt pięciozłotówki wyszedł spod ręki Stanisława Lewandowskiego (1859-1940) – rzeźbiarza, medaliera, krytyka sztuki i dramatopisarza. Artysta przedstawił na rewersie personifikację Polonii. Siedząca postać kobieca, jest ubrana w królewskie szaty, prawą dłoń wspiera na tarczy z orłem białym zaś lewą kładzie na egzemplarzu konstytucji trzymanym przez stojącego obok młodzieńca. Poniżej sierp i młot oraz nominał: PIĘĆ 5 ZŁOTYCH. Dookoła motywu głównego otok z perełek (istnieją odmiany z 81 i 100 perełkami). Awers zdobił orzeł biały projektu Edmunda Bartłomiejczyka. Na rancie monety umieszczono łaciński napis: SALUS REIPUBLICAE SUPREMA LEX (Dobro Rzeczpospolitej najwyższym prawem).
Mennica wybiła pięciozłotówkę 1925 r. w srebrze pochodzącym z huty w Strzybnicy (obecnie dzielnica Tarnowskich Gór). Nakład jest trudny do oszacowania, jednak przyjmuje się, że w następnym roku sprzedano kolekcjonerom około tysiąca egzemplarzy. Moneta przeznaczona była do obiegu, ale ostatecznie nigdy od niego nie trafiła.
Złota moneta inspirowana pięciozłotówką „Konstytucja”
Numizmat „Konstytucja” z 1925 r. upamiętnia złota moneta, którą oferowała Skarbnica Narodowa. Jej awers przedstawia godło emitenta: Niue – terytorium stowarzyszonego Nowej Zelandii, położonego na Oceanie Spokojnym. Motyw główny stanowi oficjalna pieczęć Niue, której pierwszą wersję zatwierdzono w 1974 r., zaś obecna w 2021 r. Pośrodku zielone, stylizowane drzewa symbolizujące przyrodę i mieszkańców Niue. Dokoła zielony okrąg z motywami dekoracyjnymi zaczerpniętymi z tapy – polinezyjskiego materiału zrobionego z kory drzew. Powyżej inskrypcja: PUBLIC SEAL OF NIUE (oficjalna pieczęć Niue) w kolorze zielonym. Całość obwiedziona niebieską girlandą z 14 muszli, symbolizujących czternaście wiosek Niue. Poniżej, na niebieskim zwoju napis: ATUA NIUE TUKULAGI (Bóg, Niue na zawsze) i dwie skrzyżowane, brązowe maczugi oznaczające obronę i bezpieczeństwo. Całość zwieńczona brytyjską koroną św. Edwarda, symbolizującą głowę państwa. W legendzie otokowej monety nominał: TEN DOLLARS (dziesięć dolarów) oraz data emisji: 2024.
Na rewersie monety widnieje odwzorowanie monety pięciozłotowej z 1925 r. Powyżej i poniżej motywu głównego napis: 100 YEARS OF POLISH ZLOTY (100 lat złotego polskiego) Rewers monety zaprojektował wybitny polski medalier Robert Kotowicz.
Przeczytaj również
Historia złotego. Przeczytaj artykuł na naszym blogu „Kroniki numizmatyczne”
